Polskie pociągi szpitalne i sanitarne

[sadyk]

Podróż taktyczna II rocznika IX promocji 1928/30 Wyższej Szkoły Wojennej. Pociąg Sanitarny nr 84. Widać wyraźnie wagon Mhx 840. Uczestnicy podróży prawdopodobnie przed wagonem komendanta szkoły.

Warto może wspomnieć, że pociągi biorące udział w podróżach taktycznych składały się:
wagon-salonka komendanta szkoły
wagon kierownika podróży i jego pomocnika
kilka wagonów pullmanowskich dla wykładowców
wagony sanitarne dla słuchaczy po 12-tu w każdym
wagony do prac ze stolikami
wagon- dla szeregowych obsługi pociągu, warty, itd.
wagon- kasyno dla wykładowców
wagon- kasyno dla słuchaczy
wagon- kuchnia dla szeregowych
wagon- kąpielowy
wagon- magazynowy
wagon- kancelaria szkoły
wagon- elektrownia,
wagon- materiały pędne
pięć lor z samochodami

Skład liczył przeciętnie 27-30 wagonów.
Zaznaczyć trzeba, że normalnie uruchamiano dwa pociągi znakowane A" i B".

[Edmundo]

Pociąg widoczny na zdjęciu dodanym przez Krzysztofa115 posiadał załogę złożoną z żołnierzy Wojska Wielkopolskiego bądź też wywodzących się z Wielkopolski (po scaleniu z Wojskiem Polskim) na co ewidentnie wskazuje umundurowanie.

[Edmundo]

Z bardzo ciekawych informacji podanych w ostatnim wpisie przez sadyka wynika iż improwizowane pociągi wykorzystywane przez WSWoj. zestawiane były z różnego typu wagonów a tylko w części z wagonów sanitarnych typu Mhx oprócz których był między innymi wagon kąpielowy zapewne na czas W" wchodzący w skład jednego z mobilizowanych pociągów dezynfekcyjno-kąpielowych.
A informacja o zestawianiu czy też uruchamianiu dwóch pociągów
A" iB" jest przyczynkiem do dodanych przez Kolegów zdjęć na których widać pociągi czasowo wykorzystywane przez WSWoj.

[sadyk]

Czołówka sanitarna.

[wa1aw]

OSTATNI ŻOŁNIERZ IIRP NA TORACH"

Koledzy sadyk i Edmundo wzbogacili temat wspaniałymi zdjęciami i faktami historycznymi. Rwę się do ich uzupełnienia, jednak w dalszym ciągu jestem w kondycji zbliżonej do wagonu Mhx, który wylądował na bocznicy w Gdyni Cisowej na terenie elektrowozowni :)(patrz załączone zdjęcie).

Jakiś czas temu pisałem o tym prawdopodobnie jedynym zachowanym w Polsce wagonie konstrukcji angielskiej, niegdyś służącym w którymś z P.S.-ów. Sądząc po numeracji i rejonie stacjonowania był to wagon z P.S.84, który był prowadzony w 1939 roku przez medalowy parowóz Pm36-1.

W sprawie tego wagonu pisałem do Prezesa SKM. Niestety do dnia dzisiejszego odpowiedziała mi jedynie cisza.

Wspólnie z Kolegą bjar_1 (wpis z dnia 2015-12-01 23:55:46) informowałem Kolegów, że wagon jest poddawany konserwacji przez entuzjastów kolejnictwa. Dzisiejszego stanu technicznego tego wagonu nie znam. Pięć lat temu wagon wyglądał tak, jak na załączonym zdjęciu. Zdjęcie pochodzi z galerii @stacjekolejowe. Zdjęcie dodał użytkownik tomaszo.

Ciekaw jestem jak wagon MHX wygląda dzisiaj.

[wa1aw]

W uzupełnieniu poprzedniego wpisu zamieszczam zdjęcie burty wagonu w trakcie konserwacji. W warstwach farby widać całą jego historię.

To oraz 33 inne zdjęcia wagonu Mhx w trakcie prac konserwacyjnych można obejrzeć na stronie PTMKŻ:

https://www.facebook.com/217161421666997/photos/a.584802898236179.1073741832.217161421666997/584804864902649/?type=3&theater

Zdjęcia pochodzą z 2013 roku. Na jednym z nich widać logo producenta - kolej LMS. O wątpliwościach w tym zakresie pisałem we wpisie z dnia 2015-12-23 15:33:09. Bieżących zdjęć w dalszym ciągu brak. Niezależnie od tego, Kolegom z PTMKŻ należą się podziękowania za wspaniałą pracę.

[wa1aw]

W wyniku zakończenia II Wojny Światowej na terenach Polski (PRL) pozostał tabor sanitarny będący zbieraniną wagonów przejętą od armii niemieckiej, włoskiej i innych wojsk okupacyjnych lub pochodzących z innych krajów okupowanych. Przykładem wagonów pozostawionych w Polsce przez Włochów są wagony serii centoporte". W polskich rękach utrzymały się także wagony towarowe (np. niemieckie, austriackie) będące przeróbką na wagony sanitarne.

W kraju także pozostała do dzisiaj nieznana ilość wagonów Mhx. Wagony Mhx były jedynymi wagonami sanitarnym, które pomimo faktu ich budowy w Anglii, były osobowymi wagonami przebudowanymi w Polsce (doposażonymi przez Polaków). Można powiedzieć, że dzięki tej przebudowie oraz dzięki spolszczeniu przez Wojsko Polskie amerykańskiego systemu organizacji pociągów sanitarnych, były w II RP pierwszymi i jednocześnie jedynymi typowymi wagonami sanitarnymi o polskim rodowodzie.

Obecność pociągów sanitarnych innych państw Osi" na okupowanych polskich terenach, dokumentuje zdjęcie bułgarskiego pociągu na dworcu głównym we Lwowie. Jako ciekawostkę podam fakt, że Bułgarzy w Siedlcach mieli swój szpital polowy, a widoczny na zdjęciu pociąg dowoził do niego rannych.

Piszę na ten temat z powodu zaistnienia, moim zdaniem, konieczności rozpatrywania historii pociągów sanitarnych w dłuższej perspektywie czasowej, niż tylko zgonie z głównym tematem: IIRP - Wojsko Polskie 1918-1939". Biorąc pod uwagę wcześniejsze wpisy oraz wojenną historię naszego taboru, perspektywa ta powinna obejmować okres od roku 1918 do czasów współczesnych.

Opis załączonego zdjęcia: Bulgarian sanitary train No 1 on the Eastern Front.

[wa1aw]

Album ze zdjęciami P.S.66 (Lazarettzug 669) był podzielony i jego części znalazły się na rożnych zagranicznych aukcjach Ebay.

Tym razem opublikuję dotychczas niepublikowane dwa zdjęcia z tego albumu. Obydwa obrazy prezentują pobyt P.S.66 w Beelitz. Jest to miasto w Niemczech w kraju związkowym Brandenburgia, w powiecie Potsdam-Mittelmark.

Zdjęcie nr 1 pochodzi z włoskiego Ebay-a. Oryginalny opis:
Alemania Beelitz Brandenburg estación, ferrocarril de vía, lazarettzug 669"

Na dachu pociągu (w okolicach głowy kolejarza) widać komin polskiego" piecyka.

[wa1aw]

Zdjęcie nr 2 z pobytu P.S.66 w Beelitz. Zdjęcie jest zrobione w tym samym momencie, w którym zostało wykonane zdjęcie sprzedawane na włoskim Ebay-u (zdjęcie nr 1).

Zdjęcie nr 2 tym razem pochodzi z niemieckiego Ebay-a. Oryginalny opis:
Deutschland Beelitz Brandenburg Bahnhof, Soldaten, Lazarettzug 669"

Jak widać, wojenne ścieżki P.S.66 przebiegały na południowy zachód od Berlina (tuż obok Poczdamu). Przedłużeniem tej drogi jest wylot na Linię Maginota, pobyt na której nasz pociąg miał udokumentowany zaledwie jeden raz.

Od początku rozprawy z sowietami nasze P.S.-y pokonywały trasy w kierunku frontu wschodniego. Dokumentuje to zdjęcie z archiwum gazety Süddeutsche Zeitung, opublikowane dnia 2016-03-19 22:31:05.

[wa1aw]

Długo zastanawiałem się nad zdjęciem P.S.84 z wagonem Mhx 840. Zdjęcie zamieścił Kolega sadyk w dniu 2016-03-23 21:01:06.

Tym razem publikuję to samo zdjęcie tyle, że nieco poprawione. Analiza jego treści, pozwala wysunąć mi domniemanie (może nawet pewność), że pociąg Wyższej Szkoły Wojennej był zestawiony z dwóch składów pociągów sanitarnych.

Dlaczego?
Otóż analiza posiadanych zdjęć pozwala mi na wysunięcie wniosku, że P.S. 66 i 32 posiadały znak czerwonego krzyża poniżej dolnej krawędzi okien. Na pociągach P.S.66 i 84 znak czerwonego znajdował się dokładnie w połowie dolnej krawędzi okien. Widoczne jest to na poprawionym skanie z wagonem Mhx 840. Liczbą 1 jest oznaczony znak PCK poniżej linii okien, a liczbą 2 znak znajdujący się w połowie (tak samo, jak na pozostałych zdjęciach P.S.84).

Proszę Kolegów o przeanalizowanie treści zdjęć opublikowanych w tym temacie i o zajęcie stanowiska co z tego wynika? Może Kolega sadyk posiada skan o lepszej jakości?

Wiedza na ten temat pozwoli nam dokonać analizy zawartości zdjęcia naszego P.S.-u zrobione w Tarnopolu, które to zdjęcie opublikuję w niedalekiej przyszłości. Proszę zatem o pomoc w rozwikłaniu zagadki zestawiania P.S.-ów z różnych składów wagonów. Jaki, w takim przypadku, numer ewidencyjny posiadał taki pociąg sanitarny?

Tradycyjnie dziękuję Kolegom sadyk i Edmundo za wsparcie tematu.

[Edmundo]

Kolega wa1aw napisał cyt. Proszę zatem o pomoc w rozwikłaniu zagadki zestawiania P.S.-ów z różnych składów wagonów. Jaki, w takim przypadku, numer ewidencyjny posiadał taki pociąg sanitarny?".
Co się tyczy pociągów szkolnych" dla Wyższej Szkoły Wojennej to najprawdopodobniej pociąg (pociągi) zestawiane z różnych wagonów (nie tylko ze składów pociągów sanitarnych) nie nosiły oznaczeń przynależnych właściwym pociągom sanitarnym gdyż były składami zbiorczymi" zestawianymi tylko na określony czas z dostępnego określonego regulaminem taboru a następnie rozwiązywanymi.

[wa1aw]

Kolega Krzysztof115 w dniu 2016-03-23 14:48:13 zamieścił zdjęcie, które w poprawionej wersji wklejam ponownie. Dnia 2016-02-29 11:39:25 Krzysztof115 zamieścił zdjęcie takiego samego pociągu sanitarnego (Chodzi o cechy wagonów, czyli przetłaczane burty. Mhx-y miały gładkie). Różnica pomiędzy zdjęciami polega na tym, że na jednym (wcześniejszym)załoga jest amerykańska, a na drugim, czyli bieżącym załoga jest polska.

Oficjalnie Polska otrzymała 80 wagonów (5 pociągów po 16 wagonów). Wszystkie dostępne zdjęcia polskich P.S.-ów pokazują wagony Mhx o gładkich burtach. Tylko to jedno zdjęcie (bieżące) z polską załogą uwidacznia wagony z przetłoczeniami na burtach.

Fakt ten rodzi pytania:
1. Czy widoczny na zdjęciu pociąg był w podsiadaniu Polaków? - sugeruje to całkowicie polska załoga;
2. Jeśli pociąg był nasz, to kiedy i jakim sposobem został on przekazany dla Polski? Może był zakupiony? Czyżby w Polsce było więcej niż 80 podarowanych wagonów Mhx?;
3. Czy jest możliwym, że źródła historyczne odnotowały jedynie podarowane 80 wagonów, ale takich wagonów było więcej? - sugeruje to np. wagon angielski w składzie pociągu ratunkowego;
4. Jeśli pociąg był nasz, to co się z nim stało?;
5. Jeśli pociąg nie był nasz, to co robi nasza załoga w jego składzie?;

Pytania można mnożyć. Jedno jest pewne, zdjęcie prowokuje do ich zadawania.

[wa1aw]

W poszukiwaniu odpowiedzi na pytania zadane poprzednim razem, oraz wiele innych pytań, zmuszony byłem do powrotu do początków historii budowy angielskich pociągów sanitarnych.

W książce pt. Hospital Ships and Ambulance Trains" by J.H. Plumridge (Hardback, 1975), znalazłem informację (zaznaczona na zdjęciu czerwoną obwódką), że pociągi te były budowane przez cztery towarzystwa kolejowe. Wymienione kompanie kolejowe budowały pociągi sanitarne na bazie angielskich rejsowych wagonów osobowych na przestrzeni lat, od IWŚ do IIWŚ.

Wymienione kompanie kolejowe przebudowały 564 wagony. 80 z liczby 564 angielskich wagonów było naszych. Czy tylko tyle?

[wa1aw]

Dodatkowo (w uzupełnieniu poprzednich dwóch wpisów) zamieszczam schemat porównujący budowę angielskich i francuskich (kontynentalnych) pociągów sanitarnych.

Klasyfikacja uwzględnia zarówno różnice w składzie, jak i budowie. Polskie pociągi sanitarne wzorowały się na angielskiej (takiej samej jak amerykańska) organizacji składów. Każdy skład (ale, jedynie złożony złożony z wagonów Mhx) miał 16 wagonów.

[wa1aw]

Dzisiejszym wpisem chcę odnieść się do wpisu Kolegi sadyk z dnia 2015-12-29 17:16:52.

Staram się mieć na uwadze wszystkie wpisy szanownych Kolegów, ponieważ stoi za nimi osobiste Wasze zaangażowanie. Za to Wasze poświęcenie dziękuję.

Wracając do zdjęcia Kolegi sadyk, zamieszczam je ponownie, jednak nieco zmienione. Tym razem zdjęcie jest kompletne i w lepszym wydaniu (jakości). Obraz (czyli 2 zdjęcia) prezentuje elementy charakterystyczne amerykańskiego pociągu szpitalnego, będącego pierwowzorem zarówno typu jak i organizacji polskich składów sanitarnych sformowanych z wagonów Mhx.

Podobna odmiana wagonów była omawiana w poście z dnia 2016-04-16 21:04:27.

[wa1aw]

W uzupełnieniu poprzedniego wpisu zamieszczam drugi obrazek.

Opis obrazu poprzedniego:
Wounded Soldiers On Hospital Train WW1"

Opis obrazu bieżącego:
1920 Rotogravure WWI Wounded Military Medical Hospital Train"

W dalszym ciągu, pomimo powiększania zasobu wiedzy, ilość zagadek historycznych związanych z tym tematem się powiększa.
We wpisie z dnia 2016-04-16 21:26:19 przytoczyłem źródło informacji o czterech kompaniach kolejowych, które przebudowały na pociągi sanitarne 564 wagony. Wg cytowanej książki daje to 34 składy, natomiast matematycznie otrzymamy 35 i 1/4 16-to wagonowego składu. Książka podaje informację, że 28 składów było w dyspozycji Anglii, 2 Szkocji i 2 w dyspozycji Ministerstwa Obrony (War Office).

Nawet jeśli uwzględnimy, że do Europy trafiła ogromna ilość taboru amerykańskiego, to i tak 35 składów na potrzeby armii wydaje się być małą ilością. 5 z nich trafiło do Polski.

Przeglądane informacje ze źródeł angielskich" często są niespójne z innymi źródłami, oraz są niekompletne w kontekście naszych studiów historycznych.

Ilość odkrywanych wątków przerasta możliwości jednego człowieka. No cóż, po nitce do kłębka".

[wa1aw]

Wiele źródeł podaje informacje o mnogości amerykańskich ekspedycji, które po zakończeniu IWŚ prowadziły walkę z tyfusem w wielu krajach Europy. Jednakże, tylko na polskich zdjęciach widnieje angielski tabor kolejowy. Jeszcze nie udało mi się odnaleźć angielskiego taboru w barwach czerwonego krzyża, należącego zaraz po IWŚ do pozostałych europejskich państw (oczywiście oprócz Zjednoczonego Królestwa).

Przykład, że w Rosji Amerykanie używali wyłącznie rosyjski tabor został udokumentowany dwoma zdjęciami. Pierwsze z nich opublikował Kolega Krzysztof115 w dniu 2016-03-18 13:45:43.

Dzisiejsze zdjęcie jest tym drugim i nosi następujący opis:
Hospital Car,American Expedition Forces Siberia,trains,soldiers,Vladivostock"

Mając na uwadze, że być może tylko Polacy dostali pociągi sanitarne (sprzęt medyczny i dezynfekcyjny trafił również do innych krajów), to należy jeszcze raz przyjrzeć się cechom naszych wagonów Mhx, oraz próbować ostatecznie ustalić, czy otrzymaliśmy tylko 80 takich wagonów.

Jakiś czas temu postanowiłem zaktualizować listę zidentyfikowanych na zdjęciach wagonów Mhx. Wykaz ten, oprócz zdjęcia, powinien posiadać możliwie najbardziej szczegółowy opis cech technicznych każdego z numerów wagonów. Powinien także zawierać informacje o przeznaczeniu każdego z wagonów i jego funkcji w składzie pociągu sanitarnego do którego taki wagon należał.

W chwili obecnej pracuję nad stworzeniem takiego wykazu. Będę wdzięczny za każdą pomoc oraz dowolne zdjęcie taboru wagonowego Mhx.

[sadyk]

W Dziennniku czynności" szefa sanitarnego Armii Kraków" ppłk lek. dr Władysława Gergovicha zapisano
pod datą 4.XI.39.:
[...] O g. 10.00 idę do Generalarzta. Adjutant podaje mi, że do ewakuacji będzie użyty jeden pociąg sanitarny polski stojący w Krakowie, który może 2 razy nawrócić. Już wyszło pod tym względem zarządzenie. Będę mógł więc jechać tym pociągiem do Zamościa [...]
pod datą 5.XI.39.:
[Kraków] [...] spotykam adiutanta generała. Powiada mi, że mają zarządzenie wysłania pociągu (ogółem mają 2 nasze pociągi - jeden w Krakowie, drugi w Tarnowie). Narazie wydali zarządzenie uporządkowania pociągu i skompletowania jego urządzenia. Przypuszczalnie potrwa\\ to 203 dni, poczem pociąg będzie mógł wyjechać [...] datę i czas odejścia pociągu może mi podać 7.XI.
pod datą 7.XI.39.:
[...] Stabsarzt powiadamia mnie, że pociąg sanit. będzie gotowy dopiero jutro w południe i po południu będzie miał gotowość wyjazdu [...]

[sadyk]

w 8 wierszu winno być: 2-3 dni

[wa1aw]

Kolega sadyk potrafi zaskoczyć wynikami swoich rzetelnych studiów historycznych. Czytając przytoczoną przez Kolegę relację dr Władysława Gergovicha, natychmiast powiązałem ją ze zdjęciem i treścią wpisu z dnia 2016-02-10 19:44:51.

Ówczesny wpis był reakcją na post Kolegi sadyk z dnia 2016-02-10 17:26:16. Okazuje się jednak, że zamieszczone wówczas zdjęcie wagonu Mhx849 z P.S.53, opatrzone opisem Tarnow 1939", dopiero w świetle treści relacji znajduje swoje wyjaśnienie.

Dla potrzeb analizy cech składu P.S.53 wklejam trzy zdjęcia wagonów pochodzące ze zbliżonego (może nawet tego samego) okresu. Sądzę, że drugim pociągiem wspomnianym przez doktora Gergovicha mógł być pociąg sformowany z zupełnie innego taboru. Kolejny pociąg z wagonami Mhx, najbliżej Krakowa znajdował się dopiero we Lwowie i był to P.S.66 (patrz mapa przydziałów mobilizacyjnych pociągów sanitarnych).

Jeśli moje zdjęcia można by powiązać z relacja kolegi sadyk, to oznaczałoby to niebywały progres. Oznacza też, że P.S.53 po kampanii wrześniowej stacjonował w Tarnowie. Zresztą, z potwierdzenia tego faktu można wyciągnąć wiele innych wniosków.

Co Koledzy sądzą na ten temat?

[Krzysztof115]

Syberia, 1917 rok. Napis na wagonie: Amerykańska misja Czerwonego Krzyża dla Rosji.

[Edmundo]

Taka mała uwaga. Misja Amerykańska Czerwonego Krzyża dla Rosji tudzież i wagon proweniencji rosyjskiej.

[wa1aw]

Szanowni Koledzy, przyjaciele z forum Odkrywca.

Najbardziej rozpoznawalne (najłatwiejsze do zidentyfikowania) są te polskie pociągi sanitarne, które były angielskiej konstrukcji (budowy). Nie oznacza to, że inne pociągi w służbie WP są mniej ciekawe. Chwilowo amerykańskie angliki" są w centrum zainteresowania po to,by jak najpełniej zbudować fundament wiedzy historycznej o tej formacji w WP.

Przechodząc do meritum, zamieszczam schemat ośmiu wagonów sanitarnych polskiej", przepraszam angielskiej konstrukcji :)

Na bazie tych wzorców, były formowane polskie pociągi sanitarne i szpitalne. Informuję Kolegów, że dla pozyskania pełniejszej wiedzy w zakresie dokumentacji technicznej, próbuje nawiązać kontakt z Kolegami z forum modelarstwo.info.

Reasumując, ważna jest wiedza zarówno historyczna, jak i techniczna. Mądrość i cierpliwość potrafią zbudować wszystko. Głupota i porywczość, wszystko zburzyć - ale to już wiecie, moi dostojni wiekiem Koledzy :)

[wa1aw]

Dnia 2016-04-12 20:12:51 obiecałem zamieścić zdjęcie jednego z naszych P.S.-ów w Tarnopolu.

Niniejszym to robię. Zdjęcie jest pozyskane z forum Axis. Niestety nie miało ono żadnego opisu. Szkoda, bo zastanawia mnie jaki (który) to był pociąg.

Bez wątpienia jest to nasz pociąg, a jego zdjęcie zostało opublikowane bez daty, w temacie niemieckiego taboru pojazdów sanitarnych.

Jeśli rzeczywiście pociąg na zdjęciu znajdował się już w rękach Niemców (sugerują to dwujęzyczne napisy Tarnopol, czyli po zajęciu wschodniej Polski przez sowietów), to prawdopodobnie zdjęcie można datować na minimum czerwiec 1941 roku. Pan z wąsikiem zaczął wtedy kolejną rozróbę nazywaną Unternehmen Barbarossa.

Proszę o pomoc w rozszyfrowaniu zagadki tego zdjęcia. Mi osobiście wydaje się, że w grę wchodzą trzy pociągi: P.S.53; P.S.66 lub P.S.93. Pierwszeństwo ma P.S.66. Moim zdaniem należy na wszystkich zebranych zdjęciach porównać cechy wagonów. Większość z nich była unikatowa. A może, zamiast tego, znajdzie się jakieś źródło konkretnej wiedzy historycznej?

[Edmundo]

Poza napisami w języku rosyjskim i ukraińskim proszę zwrócić uwagę na brak szyb w oknach co wskazywałoby na to iż fotografię wykonano krótko przez zajęciu Tarnopola przez armię niemiecką co miało miejsce w dniu 2 lipca 1941 r.