Tatarzy w służbie Rzeczypospolitej

[formoza58]

Tatarzy pułku wzięli udział w partyzanckiej wyprawie korpusu generała Samuela Różyckiego na Litwę. Walczyli dzielnie w boju pod Drohiczyniem. Uczestniczyli w zwycięskiej walce ze zgrupowaniem rosyjskim gen. Paniutina, oraz boju na wschodnim krańcu Puszczy Białowieskiej, nad rzeką Narewką. Po dołączeniu z korpusem gen. Dembińskiego korpus Rózyckiego pomaszerował w głąb Litwy, aby wrócić do Warszawy na początku sierpnia.

[formoza58]

Jeszcze w sierpniu 1831 roku do korpusu gen. Różyckiego dołączył konny oddział Tatarów z Suwalszczyzny, dowodzony przez potomka sławnego generała Józefa Bielaka, kapitana Bielaka.Został on dołączony do 1 Pułku Ułanów Wołyńskich.
W dniu 21 września, podczas potyczki pod Wierzbicą, padł kpt. Bielak.Według opisu jednego z uczestników starcia Henryka Bogdańskiego: Z Wołyńcami poszła i jazda tatarska z kapitanem Bielakiem, wcielona do jazdy wołyńskiej.Wołyńcy parli, padały trupy ze strony Dońców.Bielak gorąco zanadto się zblizył do lasu i padł ugodzony kulą w piersi w samo serce. Zasadzka strzelców się nie powiodła, bo Dońcy i dragoni umknęli, a myśmy tylko ponieśli nieodżałowaną stratę w osobie mężnego Tatara Bielaka, syna jenerała z 1794 roku, któremu Tatarzy, jako przywódcy swojemu, wykopali z widocznym żalem pod lasem w Wierzbicy grób i usypali na nim mogiłę."

[formoza58]

Udział w Powstaniu Listopadowym, sprowadził na wielu tatarów represje władz rosyjskich. Posypały się wyroki śmierci, więzienia i zesłania. Skonfiskowano wiele majątków.
Bywały również przypadki udziału Tatarów, będących na służbie rosyjskiej. Przykładem jest choćby kapitan Dawid Kryczyński, wzięty do niewoli przez powstańców po rozbrojeniu oddziału wielkołuckiego pułku piechoty.Po przystapieniu do powstania został on komendantem Oszmiany.Po bitwie pod Rumem, pod koniec kwietnia 1831 roku, został wzięty do niewoli.Po kilku miesiącach pobytu w twierdzy, skazany na smierś przez powieszenie, został jednak ( ze wzgędu na podeszły wiek) ułaskawiony przez władze carskie.Do końca zycia eks kapitan armii rosyjskiej pozostawał pod nadzorem policji.

[formoza58]

Przez dziesiątki lat po upadku Powstania Listopadowego, większość ludności tatarskiej ( mimo wzmożonej akcji rusyfikacyjnej) uważała się za POLAKÓW WYZNANIA MUZUŁMAŃSKIEGO, brała udział w ruchu niepodległościowym, uroczyście obchodziła rocznice śmierci bohaterów narodowych i z rozrzewnieniem wspominała czasy, kiedy pułki tatarskie walczyły pod sztandarami Rzeczypospolitej.
Kiedy wybuchło kolejne, Powstanie Styczniowe, wielu Tatarów sięgnęło za broń. Min. na Suwalszczyżnie Adam Tuhan Baranowski walczył z bronią w ręku napadając na oddziały rosyjskie i powiadamiał powstańców o ruchach wroga, a także zbierał fundusze na rzecz powstania, przemycał broń i amunicję z Prus Wschodnich, zaopatrując oddziały w powiatach mariampolskim, kalwaryjskim i wołkowyskim.
Inny przedstawiciel rodziny Tuhan Baranowskich, Józef, walczył w oddziale Lubicza i poległ w potyczce pod Żyżmorami. Samuel Tuhan Baranowski, były oficer wojsk rosyjskich, dowodził oddziałem powstańczym na Nowogródcznie. ostatni z tej patriotycznej rodziny, Maciej, za udział w powstaniu spędził wiele lat na Syberii. Po powrocie, aż do śmierci pozostał zwolennikiem walki zbrojnej z rosyjskim okupantem.

[formoza58]

Odzyskanie niepodległości przez Polskę w schyłku 1918 roku, pobudziły do działania rzesze Tatarów, uważających się od setek lat jej obywatelami.
W styczniu 1919 roku przystapiono do formowania jazdy tatarskiej, na konkretny rozkaz Naczelnika Państwa, Józefa Piłsudskiego.

[formoza58]

Pierwszym dowódcą pułku wysnaczony został pułkownik Falkowski, a w tereny zamieszkałe przez ludność tatarską udali się z pełnomocnictwami werbunkowymi pułkownik Maciej Mustafa Bajraszewski i rotmistrz Dawid Janowicz Czaiński.
Przystąpienie do tworzenia formacji poprzedziła odezwa , ktorej fragment przytaczam:

[formoza58]

Pierwotne umundurowanie Pułku Jazdy Tatarskie, przemianowanego potem na Pułk Tatarski Ułanów imienia pułkownika Mustafy Achmatowicza. Potem w trakcie uzupełnień mundury były mniej malownicze...

[formoza58]

.

[formoza58]

.

[formoza58]

.

[formoza58]

Szwadron zapasowy pułku zostaje skierowany 19 marca 1920 roku, na stałą kwaterę, pod bezpośredni wpływ Tatarskiego Komitetu.
W pierwszej połowie 1920 roku, staraniem tego komitetu do pułku wcielono ochotniczo 6 oficerów i 226 szeregowych, górali Kaukazu i Azerbejdżańczyków z pułkownikiem Bahajeddynem Emir Hassan Churszem ( vel Churszyłowem) na czele.
W trakcie formowania pułku umarł pułkownik Falkowski. Jego miejsce zajął mjr. Kisiel i dowodzi pułkiem do 8 maja 1920 roku.Od kwietnia szwadrony pułku,zajmują posterunki na linii demarkacyjnej z Niemcami na odcinku Balia- Cerkowna- Norej- Nowy Dwór- Nowo Kamienna- Chilmony, staczając ciągle walki z przeciwnikiem.
8 maja przybywa nowy dowódca pułku,płk. Eugeniusz Ślaski.

[formoza58]

Z przysięgi w Tatarskim Pułku Ułanów...

[formoza58]

...

[formoza58]

9 czerwca posterunki 2 szwadronu na moście w Nowo- Kamiennej zostały zaatakowane podstępnie przez batalion niemieckiej piechoty, wsparty przez baterię artylerii i pociąg pancerny. Wkrótce do walki włączył się przybyły w całości zaalarmowany pułk. Walki przeciągnęły się do nastepnego dnia. Dzięki uporowi ułanów próba uchwycenia mostu nie powiodła się Niemcom.Za cenę kilku poległych i kilkunastu rannych z por. Józefem Zenowiczem na czele.
W dniu 10 czerwca rozkazem naczelnego Dowództwa Jazdę Tatarską" rowinięto do wielkości pełnego pułku, kontynując formowanie dalszych pododdziałów.
2 lipca 1920 przybywa do pułku oman muzułmański i odbiera przysięgę ułanów.

[formoza58]

30 lipca 1920 pułk wchodzi w skład grupy gen. Lasockiego.
W tym czasie składał się z trzech szwadronów liniowych ( 8 oficerów i 300 szeregowych), szwadronu KM ( 3 oficerów i 130 szeregowych), oraz plutonu łączności tj. 1 oficer i 48 szeregowych.
Z chwilą wyruszenia grupy na wschód, pułk pełni służbę ubezpieczającą jej południowe skrzydło, odpierając ciągłe ataki i wypady wroga. Do chwili przejścia do grupy poleskiej płk. Władysława Sikorskiego, w akcji ginie i zoastaje rannych kilkunastu Tatarów.

[formoza58]

Czapki oficerskie Tatarskiego Pułku Ułanów...

[formoza58]

.

[formoza58]

...

[formoza58]

Kawaleryjska żurawiejka na Jazdę Tatarską...

[formoza58]

W pierwszych dniach września 1919 roku pułk przybywa na Polesie.Bierze udział w walkach zaczepnych, w pierwszych dniach pażdziernika, a szwadronu wyróżniają się w działaniach oczyszczających od Słucza do Ptyczy.Min. grupa w składzie 2 i 3 szwadrony wsparte przez maszynki" oddziału KM i baterię artylerii, dowodzona przez rtm. Rozniatowskiego, w akcji na Kopatkiewicze, Iwaszkiewicze i Młynok. W trakcie boju o Kopatkiewicze por. Antoniewski przyjmuje ogniem karabinów maszynowych atak całego sowieckiego pułku piechoty, który wycofuje się pozostawiając na pobojowisku setki zabitych. W tym czasie reszta dywizjonu obchodzi wieś biorąc do niewoli kilkudziesięciu jeńców i 7 km.
Zasługuje na wzmiankę działanie podjazdu ppor. Malinowskiego, który ze swoim plutonem wpadł do Kurytycz, odrzucając stamtąd zaskoczony batalion łotewski. Odznacza się przy tym uł. Werner, który zdobywa jeden km.

[formoza58]

Zimę 1919/ 1920 pułk spędza na leżach" ubezpieczając północne skrzydło grupy, prowadząc ciągłe walki podjazdowe i potyczki. Min. w nocy 8 na 9 listopada batalion chiński na nartach i szwadron Węgrów w służbie wroga, prowadzone przez miejscowych chłopów, zaatakowały most przez Ptycz. Znajdująca się tam placówka pułku w sile 55 ułanów z dwoma maszynkami", nie dała się zaskoczyć. Walcząc rozpaczliwie próbowała przebić się przez atakujący batalion wroga. W obronie swoich maszynek" giną: wachm. Wrzosek, plut. Olędzki i 4 ułanów, a 10 z dowódcą placówki, chorążym Jaxa Bykowskim zostaje rannych.Dowództwo nad resztką plutonu obejmuje kpr. Kuliński, który przedziera się, ratując swoje km-y. Wkrótce, powiadomiony przez uł. Pietraszewskiego oddział odwodowy pułku rtm. Rożniatowskiego, który z marszu uderza na wrogi batalion, zabijając kilkunastu, biorąc do niewoli 21 jeńców, zdobywając jeden km, oraz ratując rannych Tatarów z placówki, których wróg nie zdążył dobić.

[formoza58]

Cała zima wyglądała podobnie. Albo odpieranie wypadów i ataków ze strony bolszewików, to wypady rozpoznawcze pułku. Żeby wspomnieć wypady na Skryhałów, Lesznię, Bielki, lub Chustnę. Podobnych działań podczas spokojnej" zimy Ułanów Tatarskich była niezliczona ilość.

[formoza58]

Ułan Tatarski.

[formoza58]

Pod koniec marca 1920 roku dowództwo pułku obejmuje ppłk Zenon Kryczyński.Pułk wchodzi wraz z 1 Pułkiem Szwoleżerów w skład VII Brygady Jazdy.
Po uzupełnieniu szwadronów i dołączeniu 4 szwadronu, pułk bierze udział w zagonie na Malin.W jego trakcie 4 szwadron zdobywa stację kolejową w Irszy, biorąc do niewoli min. prawie 300 jeńców, 8 armat, 20 karabinów maszynowych, oraz około 100 wagonów załadowanych dobrem wojennym.W chwilę póżniej zostal on zaatakowany przez piechotę w sile 1000 bagnetów wspieranych przez 3 działa.gdy tylko szwadron rozpoczął wycofywanie, otrzymal ognień z tyłu. Strzelali jeńcy uwolnieni i dowodzeni przez siostry ze zdobytego poprzednio pociągu pancernego.Mimo to Ułani Tatarscy torując sobie drogę bagnetami i wynosząc stale przybywających rannych, pod osłoną niezmordowanych obsług maszynek", które podpuszczając atakujących nawet na 20 kroków skutecznie powstrzymywały posuwanie się wroga.Jedna z obsług, złożona z plut. Kulińskiego i uł. marteusa, po wystrzelaniu całej amunicji, dostaje się do niewoli wraz z maszynką". Również wożnica biedki, uł. Mahomet Nasutowicz, otoczony, bronił się z wozu, kładąc kilku napastników trupem,. Po zabiciu koni z zaprzęgu również dostaje się do niewoli.
Jednak niewola ta była dla ułanów bardzo krótka, bowiem gdy się ściemniło plut. Kuliński wyprowadził ośmiu pobitych, rannych i zmaltretowanych ułanów z niej i tej samej nocy dołączyli do swego szwadronu, który dołączył szczęśliwie z dywizjonem rtm. Skrzyńskiego w rejonie Makalewicz.

[formoza58]

Wraz z grupą pułk rusza na Kijów i wkracza do niego 7 maja. Po dwóch dniach Ułani Tatarscy wraz z innymi oddziałami polskimi bierze udział w defiladzie przed gen. Śmigłym Rydzem.
Wielu poległych i zmarłych w walkach tatarów spoczęło na kijowskim cmentarzu wojennym...