Tatarzy w służbie Rzeczypospolitej

[formoza58]

O krwi przelanej przez Tatarów w służbie Rzeczypospolitej, wiadomo od czasów bitwy pod Grunwaldem. Od tej pory trwali, kiedy ich nowa Ojczyzna była w potrzebie.Były czarne karty", Lipkowie, ale generalnie okazali się wiernymi obywatelami kraju, w którym się osiedlili na stałe...
Kiedyś, dawno temu byłem na Pradze i trafiłem na miejsce pochówku obrońców i ofiar rzezi, jakie zgotowali w 1794 roku żołdacy Suworowa. Spotkałem wtedy starszego jegomościa, który wspomniał mi przy okazji, że na szańcach Pragi walczyły i prawie w całości zginęły dwa tatarskie pułki straży przedniej. I od tego zacząłem szukać śladów.
Okazało się, że protoplaści pułków ułańskich Rzeczypospolitej, owe pułki straży przedniej powstawały już w XVIII wieku.

[formoza58]

Bratnia mogiła obrońców Pragi w 1794 roku...

[formoza58]

...

[formoza58]

.

[formoza58]

...

[formoza58]

Garstka Tatarów z pułku płk. Eliasza Sobolewskiego, wyrwała się z praskiego piekła i z ocalonym sztandarem przedarli się na Podlasie i tam w jednym z meczetów pozostawili pod opiekę ocalony znak pułku.

[formoza58]

Tatar, pocztowy 1 Pułku Straży Przedniej, w drugiej połowie XVIII wieku.

[formoza58]

Pocztowy i towarzysze 3 Pułku Strazy Przedniej.

[formoza58]

Towarzysz i w głębi pocztowi 3 Pułku Straży Przedniej, w 1792 roku.

[formoza58]

Słów parę na temat pojawienia się Tatarów na ziemiach Polski i Litwy...Według legend,kiedy Litwini nie mogli poradzić sobie z ciężkozbrojnym rycerstwem Zakonu Krzyżackiego,wezwali na pomoc ordyńców,którzy przy pomocy swej taktyki (min. polegającej na zrzucaniu rycerzy z koni przy pomocy arkanów) szybko stali się ich postrachem.Następstwem tego przykrego doświadczenia w starciu z litewskimi Tatarami było tworzenie przez Krzyżaków (w XV wieku) chorągwi lekkiej jazdy tzw.Turkopolen".Pierwszy udział w walce przy boku Rzeczypospolitej nastąpił 15 lipca 1410 roku na polach Grunwaldu,kiedy powołani i obowiązani do służby rycerskiej Tatarzy walcząc w szeregach połączonego wojska polsko-litewskiego,nie po raz pierwszy i z powodzeniem starli się z wojskiem Zakonu Krzyżackiego.Do boju prowadził ich syn chana Tachtamysza (zwycięskiego wodza Złotej Ordy podczas bitwy nad Kałka),Dżelał-Eddin.Tatarzy (według Długosza w liczbie 300 koni,według Krzyżaków kilkadziesiąt tysięcy) walczyli na prawym skrzydle wojsk polskich,wśród chorągwi litewskich i ruskich.
Po wojnie tatarscy uczestnicy walk z zakonem, osiedlili się na ziemiach polskich ( Mazowsze i Podlasie), oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego.

[formoza58]

Towarzysze i pocztowy 1 Pułku Straży Przedniej, przed 1776 rokiem.

[formoza58]

Towarzysze i pocztowy 2 Pułku Straży Przedniej.

[formoza58]

Rozkwit osadnictwa tatarskiego datuje się na XVI wiek.Właśnie w okresie panowania Zygmunta I i Augusta,Tatarzy zdolni byli do wystawienia 25000 szabel....A jeszcze w 1503 roku czambuły z Krymu wtargnęły zbrojnie na polską część Podola.Na ich paleniu i grabieniu zeszło im cały listopad,w którym przeszkodziły im niespotykane o tej porze śnieżyce,zmuszając ich do powrotu.Na obciążone łupami i jasyrem,grzęznące w głębokich zaspach oddziały tatarskie uderzyło niespodzianie pospolite ruszenie szlachty podolskiej.Po krwawym boju,Tatarzy zostali wycięci w pień.W rok póżniej krymscy Tatarzy ponownie próbowali szczęścia tym razem napadając na Litwę,licząc na sojusz z osadnikami tatarskimi.Próby takie spełzły na niczym,bowiem istniała nienawiść między nimi a niedawnymi wygnańcami z Krymu którzy na próby nawiązania ugody odpowiadali:Ani Bóg,ani Prorok nie każą wam rabować,a nam być niewdzięcznymi,my was mamy za rabusiów,a naszą szablą was pokonując,zabijamy hultajów,a nie braci naszych".I zabijali,powoływani pod bron na równi z pospolitym ruszeniem szlachty litresko- ruskiej.

[formoza58]

Towarzysze i pocztowy 2 Pułku Strazy Przedniej Buławy Wielkiej.

[formoza58]

W pierwszej połowie XVIII wieku pułku tatarskie w Rzeczypospolitej zaczętao nazywać ułańskimi.
Niegdyś, w Złotej Ordzie, terminem ułan" określano przedstawicielom arystokracji spokrewnionej z rodem Czyngis- Chana. Los wielu z nich rzucił na stałe na tereny Księstwa Litewskiego. Toteż w swoich wspomnieniach generał Józef Zajączek pisał: ... Litwa zaś pospolicie dostarczała kilka pułków tatarskich. osada tego wojowniczego narodu, od czasów Witolda we wspomnianej prowincji osiadła, utrzymuje się do dziś dzień. Pułki te Tatarów zwykle nazywano ułanami od imienia jednego spośród nich wojownika, który się za panowania Batorego wsławił".
Ród Ułanów wydał wielu zasłużonych oficerów, wśród których szczególnie wielki rozgłos zyskał rotmistrz Aleksander Ułan.Za zasługi w walce ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego, wkrótce został pułkownikiem i zaufanym króla Augusta II Mocnego. W latach 1715- 1716 walcząc po stronie saskiej, skutecznie tepił konfederatów tarnogrodzkich. W uznaniu zasług jego pułk złozony z 8 chorągwi w sile 400 szabel został włączony do armii saskiej, pełniąc funkcję gwardii królewskiej.
Obok wspomnianego, w armii saskiej funkcjonował drugi pułk tatarski, sformowany w 1733 roku, z nadwornych chorągwi tatarskich wojewody kijowskiego, Józefa Stanisława Potockiego. jego dowodcą był Aleksander Mustafa Korycki.Ciekawostką jest fakt, że pułki te i inne pułki tatarskie formowane w latach 1740- 1748, były początkiem istnienia w póżniejszej armii pruskiej regimentów ułanów.

[formoza58]

Towarzysze i pocztowy Kowieńskiej Brygady kawalerii.

[formoza58]

Kiedy w 1756 roku wybuchła wojna między Prusami a Saksonią, Austrią, Rosją i Szwecją, Polska, mimo, że była neutralna, wysłała kilka oddziałów przeciwko prusom, min. dwa pułki tatarskie.W czasie tych walk , dał o sobie poznać i odznaczył się młodziutki wówczas chorąży Józef Bielak, póżniejszy generał, dowódca pułków tatarskich w czasie wojny obronnej przeciwko Rosji. W 1762 roku został uhonorowany wysokim odznaczeniem przez cesarzową Marię Teresę, a wkrótce jako dwudziesto- jednoletni chorąży został awansowany do stopnia podpułkownika wojsk litewskich, dowodząc jednym z pułków tatarskich, po zmarłym gen. Czymbaju Murzie Rudnickim.
Biorące w wojnie przeciwko Prusom pułki tatarskie zostały odwołane w 1764 roku.Pułk Bielaka jako IV Pułk Straży Przedniej i płk. Aleksandra Mustafy Koryckiego jako V Pułk Straży Przedniej weszły w skład armii Wielkiego Księstwa Litewskiego.

[formoza58]

Tatarzy z dwóch wspomnianych pułków, biorących udział w walce z Prusami...

[formoza58]

...

[formoza58]

Oficer, towarzysz i pocztowy z petyhorskiej Pińskiej Brygady Kawalerii.

[formoza58]

Kiedy wybuchła Konfederacja Barska, trzy pułki tatarskie Bielaka, Koryckiego i Rudnickiego pozostawały jeszcze w służbie królewskiej.Nazywały się Pułkami Nadwornych Ułanów Jego Królewskiej Mości.

[formoza58]

Tatarzy zostali włączeni do oddziałów Branickiego, tłumiących konfederatów. Niechętni do bratobójczej walki nie przydali się, a gdy Branicki postanowił rozstrzelać dowódcę jednego z pułków Chojeckiego, pozostali tj. Bielak i Rudnicki grożbą buntu wymogli zmianę wyroku.
W końcu czerwca 1769 roku, bracia Pułascy zawiązali w Brzesciu kolejną konfederację, mającą w przyszłości objąć wszystkie prowincje Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przystapił do niej Bielak ze swoim pułkiem liczącym 300 szabel. Wkrótce, w wielogodzinnym boju pod Kukiełkami przeciwko rosyjskim oddziałom,jazda tatarska walnie przyczyniła się do kapitulacji resztek pokonanych wrogów.
Pod Słonimiem, pułk Bielaka ustawiony przez Pułaskiego na prawym skrzydle konfederatów,odparl atak rosyjskiej kawalerii, a potem w trakcie bitwy zamarkował paniczny odwrót.Według uczestnika bitwy: ... Pułaski znając pozycję miejsca, nie zlękniony większością siły, wysłał kawalerię Tatarów, która za pierwszym atakiem zwrot niby do ucieczki uczyniła. Pułaski ścigajacych Rosjan, na błota ściągnowszy wyciął".
Po bitwie, idąc na przedzie kolumny konfederatów, tatarzy znieśli całkiem wszystkie patrole i pikiety kozackie, stojące na drodze przemarszu.
16 lipca Tatarzy Bielaka starli się zwycięsko pod Mołczadem z rosyjską kawalerią płk. Drawicza, wycinając dziesiątki Kozaków i raniąc 165.
W drugiej połowie lipca oddziały polskie na skutek olbrzymiej przewagi rosyjskiej, zaczęły wycofywać się do Korony. Pozostałe w partii księcia Józefa Sapiehy pułki Bielaka i Koryckiego szarpane przez wroga, dotarły do ujscia Niemna.Ścierając się dwukrotnie z silniejszą kawalerią rosyjską, pobili ją, przebili się na ziemie polskie.

[formoza58]

Tatarzy z pułków, z okresu Konfederacji Barskiej...

[formoza58]

... od lewej Tatar z 2 Pułku Ułanów Nadwornych JKM.

[formoza58]

Od lewej towarzysz z pułku tatarskiego.