Osobliwe pomniki nagrobne na warszawskich Powązkach Wojskowych.

[Krzymen]

Schemat Cmentarza Wojskowego na Powązkach, który opublikowała „Polska Zbrojna” w artykule z 1923 r. Przeciąłem go na dwie części i uzupełniłem o objaśnienia umieszczone w tekście artykułu. Od 1923 oznaczenia kwater zmieniły się co najmniej trzykrotnie – jeżeli nie więcej. Pierwotnie kwatery miały po 11 lub 25 rzędów. Polacy po przejęciu cmentarza wprowadzili podział na kwatery po 8 rzędów.

Na cmentarzu było wtedy sporo wolnego miejsca. Pas biało-czerwony, to rząd grobów, w których pochowano legionistów i żołnierzy PSZ.
13.10.1923 – rząd grobów ofiar wybuchu w Cytadeli.

Zasięg kwater, w których w trzech warstwach pochowano 18700 prawosławnych szeregowców armii rosyjskiej, trudno precyzyjnie ustalić. Kwatera oficerska – oficer; kwatera katolicka – katol – głównie oficerowie i szeregowcy Polacy, ale zapewne także i Litwini. 
j.z.N – groby jeńców rosyjskich powracających z niewoli z Niemiec
j.niew.p. – groby jeńców bolszewickich i ukraińskich zmarłych w niewoli polskiej.
Na schemacie umieszczono także groby uchodźców i repatriantów zmarłych w obozie na Powązkach.

[formoza58]

Te dwie kwatery niemieckie  wzdłuż Powązkowskiej oznaczone jako zagajnik...  przeciez tam byly groby pierwszowojenne. Tutaj sa zdjęcia ich  z 1940 roku, wzdłuż parkanu przy Powązkowskiej, do budynków plebanii. 

Czy to odrestaurowane pierwszowojenne, czy zdążyli tylu nachować od pażdziernika 1939 do lata 1940 roku?

[Krzymen]

13 hours ago, formoza58 napisał:

Te dwie kwatery niemieckie  wzdłuż Powązkowskiej oznaczone jako zagajnik...  przeciez tam byly groby pierwszowojenne. Tutaj sa zdjęcia ich  z 1940 roku, wzdłuż parkanu przy Powązkowskiej, do budynków plebanii. 

Czy to odrestaurowane pierwszowojenne, czy zdążyli tylu nachować od pażdziernika 1939 do lata 1940 roku?

Schemat, który wstawiłem na forum pochodzi z 1923 r. W dwóch kwaterach od strony Powązkowskiej do 1939 r. nie było grobów. W połowie lat trzydziestych doszło do porozumienia polsko-niemieckiego w sprawie przeprowadzenia akcji komasacji niemieckich cmentarzy wojennych z I w.ś. na terenie ówczesnego województwa warszawskiego. Miano utworzyć ok. 30 cmentarzy zbiorczych, na które planowano przenieść szczątki żołnierzy z likwidowanych mniejszych cmentarzy i mogił wojennych. Jednym z takich obiektów miała być kwatera na Powązkach Wojskowych. Liczba pochowanych miała wzrosnąć z ok. 1300 do trochę ponad 2000. Prace przebiegały wolno i do 1939 r. utworzono chyba tylko jeden cmentarz zbiorczy – w miejscowości Jednorożec.

Na fotografiach, które opublikowałeś w poprzedniej wiadomości są oczywiście groby z II w.ś. z motywem Krzyża Żelaznego z datą „1939” i swastyką. Ktoś tu się strasznie namęczył i w ramach dziwnie pojmowanej „poprawności politycznej”  pozamazywał swastyki. Widać to na dwóch pierwszych zdjęciach.

Tak wyglądały te „standardowe” nagrobki, jak na tej fotce – chyba z Modlina.

[formoza58]

Czyli zdążyli nachować jeszcze w 1939 roku. Tutaj ww kwatery wzdłuż powazkowskiej w grudniu 1939 roku...

[formoza58]

Pochówek w późniejszych latach. Tylko chyba już w kwaterze, gdzie obecnie przebiega trasa.

[Krzymen]

On 27.01.2023 o 12:08, formoza58 napisał:

Czyli zdążyli nachować jeszcze w 1939 roku. Tutaj ww kwatery wzdłuż powazkowskiej w grudniu 1939 roku...

Formoza58 – środkowe zdjęcie z Twojej wiadomości zostało zrobione z brzegu kwatery z I w.ś. w kierunku Powązkowskiej. Na pierwszym planie drewniany krzyż na grobie – na tabliczce PAUL KUSMA zm. w 1914. Prawdopodobnie jeniec zmarły w niewoli rosyjskiej. Nazwisko KUSMA (lub Kuśma) spotykane na Górnym Śląsku. Za tym krzyżem są już rzędy grobów z II w.ś. Na grobach żołnierzy kaisera Wilhelma II znajdują się teraz m.in. mauzolea towarzyszy Marchlewskiego i Bieruta. 
Ostatni fragment fotografii lotniczej wykonanej przez sowieckich lotników w 1945 r. Całość znajduje się na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego - https://zdjecia.korzeniemiasta.pl/

Opis z 1923 r.

Jedynymi pewnymi punktami orientacyjnymi są: grób Walerego Sławka i stojący w obecnej kwaterze C 35 pomnik rosyjski. Resztę trudno dokładnie określić. W kwaterach rosyjskich widać, że rzędy są ustawione inaczej niż w kwaterach polskich i obecnie – są obrócone w stosunku do nich o 90 stopni. Aleje i rzędy grobów są jeszcze dość wyraźne. Widać też jakieś dwa większe pomniki nagrobne.

[formoza58]

Kapitalne te fotki lotnicze. Mam smutne refleksje, patrząc na moją " chałupę" w listopadzie 1944 roku. Mając świadomość, że moja Babcia i Tata, wygnani stamtąd 3 sierpnia, wrócą do niej w styczniu 1945 roku :-( 

        ------------------------------------------------

To jeszcze rosyjskie kwatery pierwszowojenne w grudniu 1915 roku... 

[formoza58]

To ostatnie to jednak niemieckie z zimy 1916 roku.

[formoza58]

I jeszcze jedno zdjęcie kaplicy, wykonane podczas pogrzebu mjr. Rago z 24 P.Ul.. w styczniu 1939 roku.

Edytowane 28 Styczeń 2023 przez formoza58

[Krzymen]

3 hours ago, formoza58 napisał:

To jeszcze rosyjskie kwatery pierwszowojenne w grudniu 1915 roku... 

 

3 hours ago, formoza58 napisał:

To ostatnie to jednak niemieckie z zimy 1916 roku.

Przedostatnia fotografia znajduje się w zbiorach Landesarchiv Baden-Württemberg razem z kilku innymi z Powązek Wojskowych.

https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/item/HMWI7WERJKX5OHLG6U2HGZPG4LKPJU43

Ma następujący podpis: Militär-Friedhof Warschau, Massengräber von Deutschen die in russischer Kriegsgefangenschaft starben, Weihnachten 1915 / Cmentarz wojskowy w Warszawie, masowe groby Niemców (tzn. żołnierzy niemieckich), którzy zmarli w niewoli rosyjskiej, Boże Narodzenie 1915 r.

Rosjanie grzebali zmarłych jeńców na końcu cmentarza. Po zajęciu Warszawy w 1915 r. Niemcy dokonali ekshumacji i identyfikacji ciał. Powtórnych pochówków dokonali w miejscu bardziej "prestiżowym" tzn. bliżej Powązkowskiej. Jeżeli podpis jest prawdziwy, to znaczy, iż z cała akcją zdążyli przed Bożym Narodzeniem 1915. Wątpię aby Rosjanie tak porządnie urządzali groby jeńców niemieckich.

[Krzymen]

Rok 1923 - kwatery niemieckie.

[formoza58]

O tym, że rozbierali swoich poległych, odswieżali mundury , i wydawali nowo wcielonym. Ale po ekshumacji buty ?? Do dalszego noszenia??

[Krzymen]

19 hours ago, formoza58 napisał:

O tym, że rozbierali swoich poległych, odswieżali mundury , i wydawali nowo wcielonym. Ale po ekshumacji buty ?? Do dalszego noszenia??

Formoza58, odpowiem tak – moim zdaniem to opowieści z gatunku „jedna pani powiedziała drugiej pani”  powtórzone celowo bądź nieumyślnie przez dziennikarza „Polski Zbrojnej”.
Niemcy boleśnie odczuwali blokadę i mieli coraz większe trudności w zaopatrzeniu w surowce i żywność. Ratowali się różnymi „ersatzami”. Niemieccy historycy utrzymują, że w czasie I wojny światowej setki tysięcy Niemców zmarło w wyniku niedożywienia. Jednak chodzi raczej o sytuację z lat 1917 i 1918. Nie sądzę, aby już po roku wojny, na jesieni 1915, było tak źle.
Na dowód przedstawię kilka cytatów z książki J. E. Szczepańskiego pt. „Landszturm w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim. Formacja głębokich tyłów”. Autor poświęcił cały rozdział organizacji grobownictwa wojennego. Żołnierze z batalionów Landszturmu realizowali m.in. zadania związane z urządzaniem cmentarzy wojennych, organizowali uroczystości ich otwarcia oraz odpowiadali za ich ochronę. Jeżeli chodzi o prace na cmentarzu garnizonowym w Warszawie (Powązki Wojskowe), to Niemcy początkowo skierowali tu więźniów.

„(…) w połowie listopada 1917 r. w Budach ponownie rozkopano groby. Najczęstszym motywem powyższych rabunków była kradzież butów żołnierskich, co świadczy o ogromnej zapaści gospodarczej w GGW. W celu rabunku we wrześniu 1917 r. nieznani sprawcy otworzyli groby na cmentarzach wojennych w Dołowatce i Woli Szydłowieckiej, a w październiku 1917 r. – w Bolimowie, Brochowie, Januszewie i Żukowie. Jednocześnie gen. Kap-Herr przestrzegał w prasie, że karze podlegają także osoby przechowujące buty poległych. W lipcu 1918 r. szef powiatu ostrołęckiego Firnhaber ukarał gminę Wach grzywną 500 marek „z powodu tego, iż groby na cmentarzach wojskowych w Zawadach są uszkodzone, groby w nogach wykopane i z trupów zdjęte buty”.

To dowodzi, że w okresie walk na terenie Kongresówki - w latach 1914-1915 - Niemcy nie zdejmowali butów bądź mundurów z poległych żołnierzy.  Na ww. cmentarze często przenoszono zwłoki uprzednio ekshumowane z mogił polowych.

[formoza58]

4 minuty temu, Krzymen napisał:

W lipcu 1918 r. szef powiatu ostrołęckiego Firnhaber ukarał gminę Wach grzywną 500 marek „z powodu tego, iż groby na cmentarzach wojskowych w Zawadach są uszkodzone, groby w nogach wykopane i z trupów zdjęte buty”.niu 1939 

Czyli kradzieze min. butów to patologia lokalnej ludności. To samo wydarzylo sie również we wrześniu 1939 roku. I to na ironię dotyczylo kradzieży  z pochowanych żolnierzy polskich. Np. na Pomorzu, w rejonie Krojant, Niemcy pochowali ułanow 18 P.Uł Pomorskich poleglych w szarży 1 września. Kilka dni potem ok. 10 wrzesnia trupy zostały rozebrane niemal do naga przez okoliczną ludność. Sprawców aresztowano, kilku trafilo za to do Sztuthofu, inni zostali wcieleni karnie do Wermachtu. Niektorzy wrocili w 1945 roku w rodzinne strony, jedni jako maltretowani przez hitlerowców wieżniowie obozu, drudzy jako żolnierze 1 AWP. Po wojnie to oni wlaśnie, kierowali na tym terenie w "organach partyjnych i instytucjach panstwowych" . Utrudniali świadomie w lokalizacji pochówków ulanow, w organizowaniu spotkan pulkowych. Istna paranoja :-( 

[formoza58]

W dniu 26.02.2017 o 20:53, formoza58 napisał:

Pomnik Orląt stojący na pierwotnym miejscu, w latch trzydziestych, w czasie okupacji i po wojnie.

Ciekawe zdjęcia z 11 listopada 1943 roku... Chlopcy z Konspiracji skladają wieniec pod Pomnikiem Orląt...

[formoza58]

Drugowojenna kwatera niemiecka. W tym miejscu przebiega aktualnie trasa. Na biało oznaczyłem drogę konduktów na ta kwaterę ...

[formoza58]

Jw.

I trochę zdjęc z pochówków w latach 1940- 1941...

[formoza58]

Jw. ...

W ostatnim zdjęciu, w głebi od lewej widoczna kwatera lotników.

[formoza58]

Wspomniana kwatera lotnikow.

[formoza58]

W dniu 19.01.2023 o 18:32, Krzymen napisał:

Częściowo zapewne jest tak, jak piszesz. W czasie wojny to był teren niemieckiego Heldenfriedhof, z tym, że kwatery z I w.ś. były po drugiej stronie alei głównej. Groby niemieckie w okolicy obecnego domu przedpogrzebowego były raczej na terenie obecnych kwater A dod, N i N II oraz pomiędzy Powązkowską a ówczesną kaplicą. Przed kaplicą (czyli obecnie przed domem przedpogrzebowym) raczej ich nie było.

10.05.1931 r., w kwaterze żołnierzy niemieckich, poseł niemiecki Hans Adolf von Moltke odsłonił pomnik. 

Pomnik miał formę prostopadłościanu. Z przodu był wizerunek krzyża żelaznego (chyba bez daty 1914 i inicjału cesarza Wilhelma) i wieniec laurowy. 

Z jednej strony umieszczono napis po polsku : ŻOŁNIERZOM NIEMIECKIM POLEGŁYM 1914-1918 RODZINY. Z drugiej strony był chyba taki sam napis, tyle że po niemiecku.

W imieniu garnizonu warszawskiego złożono wieniec z napisem - BOHATEROM ŻOŁNIERSKIEGO OBOWIĄZKU – GARNIZON WARSZAWY

Ww. pomnik w czasie okupacji. Juz pewnie bez napisow w języku polskim...

[formoza58]

I jeszcze w temacie kaplicy.

Okupacja, wyprowadzenie zwlok.

[formoza58]

Jw.

W kaplicy i wyprowadzenie zwlok...

[formoza58]

Z zimy 1939 roku...

[formoza58]

Tutaj zaznaczyłem drogę na kwaterę, z ulicy Powązkowskiej na poczatku lat czterdziestych...

[formoza58]

Niemiecki kondukt na głównej aleji, zimą 1941 roku.