Prawdziwe, symboliczne i „nieprawdziwe” groby tych samych żołnierzy

[Krzymen]

Zakładam temat, w którym chciałbym umieszczać informacje o przypadkach, kiedy poległemu żołnierzowi zmieniano miejsce pochówku – nieraz wielokrotnie –  lub upamiętniano go na grobach wojennych / rodzinnych bez podania informacji, iż jest to pochówek symboliczny.
Na wielu grobach rodzinnych – najczęściej przed danymi poległego żołnierza – umieszczony jest napis SYMBOLICZNIE lub w skrócie SYMB. Czasami tego nie ma ale podany jest cmentarz lub miejscowość, gdzie ten żołnierz spoczywa. Napis „Pamięci … poległego …” także sugeruje, że jest to upamiętnienie symboliczne. W wielu przypadkach jednak nie ma takich informacji i czytając napisy można uznać, że jest to prawdziwy grób poległego żołnierza.
Zdarza się także, iż ekshumacja nastąpiła po wielu latach od wystawieniu nagrobka – szczątki przeniesiono w inne miejsce … a napis pozostał bez zmian. Upamiętniano także w formie cenotafu – czyli pustego symbolicznego grobowca.

Kilka przykładów ze Starych Powązek.
Sprawa raczej jasna – spoczywa tu ppor. Tadeusz Rojkiewicz, poległy w 1939 r., a rtm. Ludwik Rojkiewicz jest jedynie upamiętniony.

Tu nie ma żadnych wątpliwości – GRÓB SYMBOLICZNY. Napis był jeszcze w czasach „gomułkowskich”, co świadczy o odwadze rodziny zamordowanego oficera. Inni albo nie umieszczali wzmianki o Katyniu, albo podawali datę 1941 !

No i na koniec zagadka, której nie potrafię rozwiązać … kwatera 45 rząd 6, grób 1 i 2

Według krakowskiego IKC pogrzeb płk Mieczysława Prus-Więckowskiego odbył się w Krakowie 20 maja 1926 r. Spoczął w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Rakowickim. Czy - i kiedy - trumnę przeniesiono później do Warszawy na Stare Powązki ? KW nadany 7 razy ???? 
 

[formoza58]

2 godziny temu, Krzymen napisał:

KW nadany 7 razy ????

 Może ilość okuć na KW na tablicy , odpowiada rzeczywistości :-(

[Krzymen]

Stare Powązki, kw.68 rz. 3 miejsce 26

Mjr Stefan Walter został ciężko ranny w boju pod wsią Mokre 15.08.1920. Zmarł w szpitalu wojskowym w Warszawie (Szpital Ujazdowski) 04.10.1920.

03.11.1924 na jego grobie został odsłonięty pomnik ufundowany przez żołnierzy 29 pułku Strzelców Kaniowskich

„MAJOROWI W.P./ DOWÓDCY 29 P. STRZ. KANIOWSKICH / KAWALEROWI ORDERU VIRTUTI MILITARI / I POTRÓJNEGO KRZYŻA WALECZNYCH / Ś.P. STEFANOWI / WALTEROWI / ZMARŁEMU D. 4. X. 1920 R. Z RAN OTRZYMANYCH / W OBRONIE STOLICY POD RADZYMINEM. / D. 15 VIII 1920 R. / ŻYŁ LAT 27 / 29 P. STRZ. KANIOWSKICH”

W 1936 r. szczątki mjr Waltera ekshumowano i pochowano na cmentarzu wojskowym na Majkowie w Kaliszu. Wybudowano tam okazałą kaplice grobową. W Kaliszu stacjonował 29 P.S.K.
Fot. Bogusława Sieroszewska – źr. https://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1920/wielkopolskie/kalisz

Na ścianie frontowej, z lewej strony wejścia umocowano tablice inskrypcyjną. Nie wiem jak urządzone jest wnętrze kaplicy, ale podobno na posadzce umieszczono płytę z napisem.

„Ś. P / MAJOR./ STEFAN / WALTER / D-CA 29 PUŁKU STRZ. KANIOWSKICH / UR. 5.X.1891 W BESSARABJI / RANNY 15.VIII.1920 R. POD RADZYMINEM / ZMARŁ 4. X. 1920 R. W WARSZAWIE / Z RAN ODNIESIONYCH NA POLU WALKI / PRZENIESIONY NA CMENTARZ WOJSKOWY / W KALISZU 30.V.1936 R.”

Dawny grób na Powązkach nie jest pusty. Spoczywa tu siostra lub krewna majora, Janina Walter, zmarła w 1956 r. Wcześniej, w 1929 r., pochowano tu narzeczoną mjr Waltera. Na jednym z głazów jest napis: „MY RAZEM DROGI STEFANIE / JANINA / GREKKÓWNA / ZM. 25 MAJA 1929 R.”  
Napis ku czci Stefana Waltera pozostał bez zmian i nie ma żadnej informacji, że major już tu nie spoczywa …
Na tym nie koniec ! Na mogile zbiorowej żołnierzy 29 P.S.K. w Radzyminie umieszczono tablice z nazwiskami poległych w dn. 15.08.1920 r.

Figuruje tam mjr Walter, który tego dnia nie poległ, tylko został ranny. Nie wiadomo ilu żołnierzy pochowano w tym grobie i którzy z uwiecznionych na tablicach rzeczywiście tu spoczywają …
 

[formoza58]

Gen. Mikołaj Boltuć ma dwa miejsca. Na Kwaterze Wojennej w Kiełpinie ( zdjęcie nr.1} , potem po zakończeniu działań wojennych żona, przy pomocy ponoć samego jasnowidza Stefana Osowieckiego, przeniosla męża  do grobu na warszawskich Powązkach Wojskowych ( zdjecie nr.2}. Symboliczny grób w Kielpinie jest nadal..

Edytowane 18 Luty 2023 przez formoza58

[Krzymen]

3 hours ago, formoza58 napisał:

Gen. Mikołaj Bołtuć ma dwa miejsca. Na Kwaterze Wojennej w Kiełpinie ( zdjęcie nr.1} , potem po zakończeniu działań wojennych żona, przy pomocy ponoć samego jasnowidza Stefana Osowieckiego, przeniosła męża  do grobu na warszawskich Powązkach Wojskowych ( zdjęcie nr.2}. Symboliczny grób w Kiełpinie jest nadal..

Dzięki za informację. Odwiedziłem cmentarz w Kiełpinie parę lat temu i jakoś nie zapamiętałem, że jest tam grób z tabliczką ku czci gen. Bołtucia. Kto nie wie o grobie na Powązkach Wojskowych, to może uznać, że gen. Bołtuć spoczywa w Kiełpinie  mimo napisu "Pamięci ..." na tabliczce.

[formoza58]

Podobnie sprawa się ma z lokalizacją spoczynku  lekarza 6 P.Ul. Kaniowskich kpt. Bohdana Paszko, pierwotnie pochowanego w Kiełpinie ( zdjecie nr.1). Aktualnie spoczywa w kwaterze B 10 na Powązkach Wojskowych ( zdjecie nr.2), z ułanami swego pułku, poleglymi 17 wrzesnia w boju pod Polesiem.Wynika z tego, że polegl nie 22 wrzesnia pod Łomiankami w ostatnim boju  " Dozorowania Wisly" mjr. Juniewicza, tylko wczesniej pod Polesiem.

Edytowane 18 Luty 2023 przez formoza58

[Krzymen]

Kiedyś myślałem, że sprawy pochówków poległych żołnierzy zawsze traktowano poważnie i na grobach umieszczano rzetelnie sprawdzone dane … A było chyba, jak w tej żołnierskiej piosence (lub jeszcze gorzej):
Stoi ułan na okopie, a śmierć pod nim dołki kopie,
2x Granat trzasnął, ułan wrzasnął – nie ma łeba już !
Niosą trumny przez dąbrowę, w jednej ułan, w drugiej głowę !
2x Zasypali, przyklepali, dobrze jemu tak !  

Podobny przypadek był omawiany na forum Tradytor w 2019 r. Chodziło o grób rodziny GEDE w Sierpcu
Na grobie w Sierpcu jest napis: OFICER WOJSKA POLSKIEGO / Jerzy GEDE / ur. 26.9.1907 / zginął w bitwie pod Modlinem dn. 11.9.1939
W bazie straty.pl znalazłem trzy pozycje - Wg. Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej. Żołnierze września
1. GEDE Jerzy, pdf. (czyli podoficer !), poległ ??.09.1939 pod Modlinem, miejsce pochówku 31-MI Sierpc ul. Kościuszki
Ale w tej samej księdze jest także zapis:
2. GEDE Jerzy, ur. 23.09.1907, ppor. rez., 32 pp 8 DP, poległ w Kazuniu 07.10.1939, miejsce pochówku 1-KW Warszawa Żoliborz ul. Powązkowska
Te same dane na stronie: http://www.bohaterowie1939.pl/polegly,gede,jerzy,12229.html
Wg. Kryska-Karski Tadeusz, Straty korpusu oficerskiego 1939-1945, Londyn, 1996
3. GEDE Jerzy, ur. 23.09.1907, ppor. rez. piech., dca II/3 ckm/32 pp, poległ w Kazuniu 10.09.1939, miejsce pochówku cm. Warszawa (Powązki) (Powązki, ale które ? )
Odwiedziłem Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Wg. wyszukiwarki grobów Jerzy Robert GEDE powinien spoczywać w kwaterze C12 Woj., rząd 1 grób 2 (na zdjęciu zaznaczony dwoma czerwonymi kropkami).

Tymczasem na tzw. krzyżomieczu były umieszczone jedynie dane Stanisława Lewkowa ! Sprawdziłem w kancelarii cmentarza – według posiadanych spisów w tym grobie spoczywał Jerzy Gede oraz pochowany w 1952 r. Stanisław Lewkow ! Co więcej pani, z którą rozmawiałem twierdziła, że szczątków J.Gede nigdzie stąd nie przenoszono i nie zna powodów dlaczego jego danych nie ma na pomniku. 
Z danymi Lewkowa też był kłopot – Stanisław LEWKOW, por. rez. 61 pp, zginął 17.09.1939 w Borkowie n.Bzurą lub Mirosław LEWKÓW, por. sł.st., adiut. 1/61 pp, poległ 18.09.1939
Po trzech latach, w 2022, na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie zobaczyłem duże zmiany. Dzięki środkom (ponad 4 mln zł) uzyskanym z budżetu państwa wyremontowano większość kwater wojennych.
https://www.gov.pl/web/uw-mazowiecki/cmentarz-wojskowy-na-powazkach-wizyta-wojewody-mazowieckiego-z-okazji-zakonczenia-remontu-kwater-wojennych-zolnierzy-wojska-polskiego-1939-r-i-armii-krajowej
- kwatery z lat 1918-1920 – wymiana starych betonowych krzyży na nowe granitowe. Wykorzystano stare tabliczki - po ich odnowieniu.
- kwatery żołnierzy WP z 1939 i Armii Krajowej – żołnierzom z 1939 r. wymieniano tzw. krzyżomiecze z rozsypującego się piaskowca na estetyczne pomniki z granitu. Przy okazji zweryfikowano listy pochowanych korygując błędy w danych osobowych, przydziałach wojskowych itd. Na pomnikach dodano setki nowych nazwisk, które pominięto jeszcze w PRL.
Wyremontowano także kwaterę C12, gdzie – co już jest pewne – spoczywa ppor. GEDE.

Okazuje się, że w tym samym grobie spoczywają nie tylko ppor. Gede i por. Lewkow ale także trzech szeregowców znanych z imienia i nazwiska oraz 7 NN. 

Do por. Lewkowa, jedynego wymienionego na dawnym krzyżomieczu, dodano informacje o jedenastu żołnierzach !

[Krzymen]

Dziwna - i właściwie bez dobrego zakończenia -  jest historia grobu sierż. pil. Kazimierza Jankowskiego, który poległ pod Pułtuskiem 18.08.1920 r. Służył wówczas w 13 Eskadrze Myśliwskiej (dawna II Wielkopolska Eskadra Lotnicza). Został zestrzelony ogniem karabinów maszynowych podczas atakowania oddziałów sowieckich. Jego Fokker D.VII spadł na tereny zajęte jeszcze przez bolszewików. Sierżanta pochowano w mogile zbiorowej na cmentarzu w Pułtusku razem z wieloma innymi żołnierzami WP poległymi w tym rejonie.
W grudniu 1920 r. ciało Jankowskiego ekshumowano i przewieziono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach, gdzie było już przygotowane miejsce na pochówek. Jednak do pogrzebu nie doszło, chociaż w aktach cmentarza wpisano datę pogrzebu – 21.12.1920 !
Tablica umieszczona na mogile zbiorowej w Pułtusku (I Pułtuski Cmentarz, ul. Kościuszki 133). 

Niestety w okresie międzywojennym rzadko umieszczano na mogiłach zbiorowych dane pochowanych. W 2000 roku Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku ufundowała tablicę na której wyryto nazwiska 46 żołnierzy. Są one umieszczone pod następującym napisem:
„ŻOŁNIERZE POLSCY POLEGLI W WALKACH O PUŁTUSK / PODCZAS WOJNY POLSKO-BOLSZEWICKIEJ 1920 R.” 
Dwóch z wymienionych na tej tablicy na pewno już nie spoczywa w Pułtusku
Adam Bratro – 101. pp (ekshumowany w 1923) i Kazimierz Jankowski – pil. 13. esk.(ekshumowany w 1920)
Podporucznik Adam Bratro zmarł z ran w Pułtusku 11.08.1920 r. Spoczywa w grobie rodzinnym w Sanoku.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Antoni_Bratro

Tabliczka na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach pojawiła się prawdopodobnie dopiero ok. 1990 r. 

W latach pięćdziesiątych „towarzysze” zerwali tabliczki z grobów z 1918-1920. Zostawili tylko te w pierwszych dwóch(?) rzędach, gdzie były daty z 1918. W latach osiemdziesiątych „łaskawie pozwolono” na powtórne umieszczenie tabliczek. Prof. Hanna Odrowąż-Szukiewicz podjęła się zadania ustalenia danych pochowanych i opracowania treści nowych tabliczek. Korzystała z ocalałej Księgi cmentarnej, która przez wiele lat była ukryta w jakimś grobowcu. Zacytuję, co napisała w swojej pracy o grobie Jankowskiego:
„Dane Kazimierza Jankowskiego wpisano do księgi kancelarii cmentarza pod nrem 1071/1920, kwatera B-11, rząd IX bez nru grobu, lecz tuż za nrem 33, co może sugerować, że spoczywa on we wspólnej mogile ze Stanisławem Szymankiem (B-11/IX/33). Za tą ewentualnością przemawia odnotowana w tychże aktach data pogrzebu 21 grudnia 1920 r. oraz brak jakiejkolwiek wzmianki o ekshumacji (co w innych przypadkach skrupulatnie czyniono).” 
Czyli ok. 1984 przyjęto, iż pogrzeb się odbył, a że później nie było żadnej ekshumacji, więc Jankowski spoczywa w grobie B-11, IX, 33 … i tak na tym grobie umieszczono tabliczkę …
Tymczasem prawda była inna. Znam taką wersję.
Przywieziono trumnę z Pułtuska i zebrani koledzy z eskadry „załatwili”  w kancelarii cmentarza, że zabierają trumnę do Margonina. Tam - dwa dni później - odbył się uroczysty pogrzeb.
Na grobie postawiono drewniany krzyż ze śmigłem lotniczym, które było wymieniane co kilka lat przez lotników z 3 Pułku Lotniczego z Poznania. Ok. 1930 na grobie postawiono nagrobek z tablicą.

Grób przetrwał lata okupacji niemieckiej – pomimo zasług ówczesnego st. szer. K. Jankowskiego podczas Powstania Wielkopolskiego. Przetrwał też lata PRL-u , choć napis – „Zestrzelony pod Pułtuskiem podczas najazdu bolszewickiego” – pewnie kłuł w oczy „towarzyszy”
Niestety grób tego dzielnego żołnierza został zlikwidowany w latach 2000-2008 i na jego miejscu dokonano współczesnego pochówku. Prawdopodobnie mogiła nigdy nie była wpisana do ewidencji grobów wojennych …

Tablica z nagrobka na szczęście ocalała i położono ja na mogile zbiorowej powstańców wielkopolskich.
Mogiła powstańcza na cmentarzu w Margoninie (m.in. fotografia tablicy ze zlikwidowanego grobu K. Jankowskiego).
https://powstanie.szubin.net/miejsca/s/49
Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu – Poległym za wolność w Margoninie.
http://www.poznan.uw.gov.pl/wydarzenia-archiwalne/poleglym-za-wolnosc-w-margoninie

W końcu w Margoninie przypomniano sobie o walecznym krajanie  
Pilot Kazimierz Jankowski, bohater z Margonina

Dostał nawet własną ulice, ale z przydziału, odgórną decyzją wojewody 
Wojewoda zmienił nazwę ulicy 22 Stycznia w Margoninie!
„(…) Zamiast ulicy 22 Stycznia w Margoninie będzie Kazimierza Jankowskiego - powstańca wielkopolskiego urodzonego w Margoninie! Taką decyzję podjął wojewoda wielkopolski w związku z ustawą dekomunizacyjną.” 
https://chodziez.naszemiasto.pl/wojewoda-zmienil-nazwe-ulicy-22-stycznia-w-margoninie/ar/c4-4353323
Grób Powstańców Wielkopolskich w Margoninie
https://www.poznan.uw.gov.pl/grob-powstancow-wielkopolskich-w-margoninie
Karta ewidencyjna obiektu grobownictwa wojennego - Gmina: MARGONIN - Nr ewidencyjny: 3001044_1_PW – (Grób powstańców wielkopolskich - Margonin) 
https://www.poznan.uw.gov.pl/system/files/karty_ewidencyjne/margonin_-_karta_obiektu_wojennego_2018.pdf
Okazuje się, że w mogile zbiorowej w Margoninie spoczywa 4 poległych powstańców – a jest wymienionych 6 nazwisk. Dodatkowo tablica z grobu K. Jankowskiego, opisana jest w Karcie w następujący sposób:
„Na płycie wierzchniej z lewej strony znajduje się tablica pochodząca ze zlikwidowanego w pierwszej dekadzie XXI w. grobu weterana powstania Kazimierza Jankowskiego.”
I niestety dlatego na niektórych stronach można znaleźć informacje, że Kazimierz Jankowski spoczywa w tej mogile … 
„Grób przetrwał okupację i okres powojenny. W 2004 roku grób zlikwidowano. Marmurową tablicę nagrobkową przeniesiono na znajdujący się obok pomnik powstańców wielkopolskich. Kazimierz Jankowski spoczywa w mogile zbiorowej razem z innymi walczącymi w powstaniu wielkopolskim.” 
https://www.csw2020.com.pl/biogram/kazimierz-jankowski/
Jeżeli tam spoczywa, to najwyżej duchem    bo fizycznie jego szczątki leżą gdzieś na cmentarzu w Margoninie pod nowymi pochówkami 
 

[formoza58]

Grób Braci Konstantego i Kazimierza Plisowskich na Powązkach Wojskowych. Konstantego, niestety , symboliczny :-( 

[formoza58]

I jeszcze Powązki Wojskowe... Grób symboliczny płk. Edwarda Godlewskiego, zamordowanego w obozie koncentracyjnym, na kilka dni przed wyzwoleniem, oraz jego żony, łączniczki AK, zamordowanej przez niemcow...

[Krzymen]

„POCHOWANY NA CMENTARZU WOJSKOWYM w LORETO”
st. strz. Zbigniew Borzęcki
http://cmpi.fondazionemm2c.org/pl/lista-pochowanych-loreto/cart/2982/zbigniew-borzecki.html
Wojskowy Cmentarz Polski w Loreto
http://cmpi.fondazionemm2c.org/pl/historia-cmentarza-loreto.html

płk dypl. Roman Borzęcki – służył m.in. w 36 pp LA i był dowódcą 71 pp z Zambrowa
https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Borzęcki