Zagadka kodu literowego „pae” na łuskach kal. 7,92×57 mm wreszcie rozwiązana!

[HASAG_Czestochowa]

Przez lata literowy kod „pae”, pojawiający się na łuskach nabojów kal. 7,92×57 mm, pozostawał jedną z najbardziej zagadkowych sygnatur wśród kolekcjonerów, historyków i badaczy amunicji.

Początkowo sądzono, że oznacza zakłady HASAG w Skarżysku-Kamiennej. W wielu opracowaniach wskazywano również, że „pae” był następcą oznaczenia „kam” lub stosowanym dla niego kodem zastępczym, co dodatkowo utrwalało przekonanie o związku tej sygnatury z produkcją w Skarżysku.

Z czasem zaczęto jednak łączyć ten kod także z zakładami HASAG w Częstochowie, choć przez długi okres nie udało się jednoznacznie ustalić, który konkretny zakład odpowiadał za jego stosowanie. W efekcie w wielu publikacjach „pae” figurował po prostu jako NN – nieustalony producent, ponieważ brakowało źródeł archiwalnych potwierdzających jego pochodzenie.

Dziś ta zagadka wreszcie doczekała się rozwiązania.

Nowe dokumenty archiwalne odnalezione przez Kamila Langiera, badacza historii zakładów HASAG w Częstochowie, po raz pierwszy jednoznacznie wskazują, gdzie powstawała amunicja oznaczona kodem „pae”.

Pierwszy z odnalezionych niemieckich dokumentów, który chcielibyśmy przedstawić, datowany jest na 3 kwietnia 1944 roku. Zawiera on zestawienie kodów literowych używanych przez zakłady HASAG w Częstochowie.

Wymieniono w nim trzy zakłady produkcyjne:

– Hasag Eisen- und Metallwerke GmbH Apparatebau Tschenstochau – kod „nbe”

– Hasag Eisen- und Metallwerke GmbH Eisenhütte Tschenstochau – kod „drv”

– Hasag Eisen- und Metallwerke GmbH Warthe-Werk Tschenstochau – kod „pae”

Analizowany dokument jednoznacznie potwierdza, że kod „pae” był przypisany do zakładu HASAG Warthe-Werk w Częstochowie, czyli dawnych zakładów „WARTA” przejętych przez HASAG. Odkrycie to definitywnie rozwiązuje dotychczasowe wątpliwości co do jego pochodzenia. Z analizy pozostałych dokumentów oraz zachowanych pudełek po amunicji wynika, że zakłady HASAG Warthe-Werk produkowały również same pociski, które następnie trafiały do łusek produkowanych przez HASAG Apparatebau (kod „nbe”). W 1944 roku oba częstochowskie zakłady współpracowały więc przy wytwarzaniu amunicji kal. 7,92×57 mm, dzieląc między sobą poszczególne etapy procesu produkcyjnego.

Drugi dokument, sporządzony 1 maja 1944 roku, to jedyny znany raport z produkcji amunicji 7,92×57 mm w tym zakładzie. Zawiera on dane o zamówieniu na 1 800 000 sztuk nabojów 7,92×57 mm. Na ten moment jest to jeden z nielicznych zachowanych materiałów źródłowych potwierdzających rzeczywistą produkcję amunicji w zakładzie HASAG Warthe-Werk. Wszystko wskazuje na to, że zrealizowano tylko jedną partię, co znajduje potwierdzenie zarówno w treści raportu, jak i w zachowanych łuskach z kodem „pae”.

Odkrycie to wyjaśnia jeden z nierozwiązanych dotąd wątków dotyczących niemieckich kodów amunicyjnych. Wkrótce przedstawimy Państwu zarys historii zakładu HASAG Warthe-Werk oraz przyległego do niego obozu pracy przymusowej.

⸻—————————————————————

Opracował: K. Langier