Cieszyn-70-ta rocznica zajęcia Zaolzia 1938

[Cieszyniak]

Niezależnie od stanowisk, zapraszam wszystkich miłośników historii we wrześniu (5-7.09)do Cieszyna.

[Cieszyniak]

TK-3 na ulicy w Jabłonkowie. W tym roku podczas pikniku w Cieszynie zostanie pierwszy raz po wojnie zaprezentowany w ruchu pojazd tego typu.

[polsmol]

Dyskusja jest bardzo ciekawa. Ja się przychylam raczej do twierdzenia, że Beck zrobił wszystko co mógł zrobić.
Jednak nie o tym chciałem pisać.
W waszych rozważaniach zapomnieliście państwo o fatycznym znaczeniu strategicznym samego Cieszyna. Przecież cieszyński węzeł kolejowy był najważniejszym w Europie centralnej. Bez niego Niemcy nie mogli wykorzystać strategicznej przewagi jaką dało im zajęcie Czechosłowacji. Dlatego przejęcie kontroli w tym rejonie przez Polskę było absolutną koniecznością w sytuacji wręcz pewnego upadku Czechosłowacji.

[GrzeM]

Panowie!
Dla mnie też dyskusja jest bardzo ciekawa, wyłączyłem się z niej tylko chwilowo, za co przepraszam. Ale miałem ważne powody. Wrócę po niedzieli - bo biorę ślub!
Trzymajcie kciuki, a pobożni może niech się za mnie pomodlą?
Pozdrawiam!

[Gebhardt]

A co takiego ze musimy kciuki trzymac :) ? Ale powaznie, to gratulacje i wogole wszystkiego.
Krzysztof

[Kotwicz]

Zdjęcie z defilady.

[hen.zing]

GrzeM wszystkiego dobrego na nowej drodze jak to mówią!!

[hen.zing]

Nie było mnie. Miałem sie nie wtrącać ale dodam coś jeszcze. W 1938 sytuacja geostrategiczna Czechosłowacji była bardzo trudna zdaje sie że nikt z kolegów nie zauważył przyłączenia" Austrii. Czechy jako takie bez Słowacji w zasadzie działały w okrążeniu. Jednak z poparciem Polski zachowując zimną krew i będąc zdeterminowanym do użycia siły ... Wojna w 1938 postawiła by Polskę w zacznie lepszej sytuacji niż w 1939 roku dlatego że Niemcy rosły w siłę znacznie szybciej niż nasz kraj sądzę że dysproporcja była by jeszcze większa niż w 1939. Czytałem kiedyś artykuł na temat ekonomicznych mechanizmów funkcjonowania niemieckiej gospodarki, autor udowadniał że wojna musiała wybuchnąć w 1939 lub najpóźniej w 1940 gdyż niemiecką machinę przemysłowa czekał krach. Gospodarka na torach wojennych po prostu funkcjonuje inaczej niż w sytuacji pokoju. Wzięcie Niemców za twarz jak w sowietach w państwie Hitlera nie wchodziło w grę.
Dodam jeszcze że Niemcy wyekwipowały (mogę sie mylić) 2-3 dywizje pancerne w czeskie czołgi o broni i amunicji innych rodzajów już nie wspomnę.
Można się przerzucać argumentami i tworzyć różne konfiguracje potencjalnych rozwiązań w nieskończoność ... wniosek jest jeden upadek Czechosłowacji nas osłabił a Niemców wzmocnił. Zajęcie Zaolzia było możliwe właśnie z powodu wspomnianej zagłady naszego sąsiada. Jestem odosobniony w tym przekonaniu.. ale podtrzymuje swoje zdanie nie ma czego świętować.

[Gebhardt]

hen.zing wcale nie jestes odosobniony w tym przekonaniu. Znajomi mi znawcy lotnictwa np uwazaja tak samo. LW zrobila nie tylko wielki skok ilosciowy ale JAKOSCIOWY miedzy 1938 a 1939. My zas cofalismy sie. Ujales to bardzo zrecznie: 1938 nas oslabilo a Niemcow wzmocnilo, od tego nie mozna sie wywinac.

Nie znam statystyki odsetku czolgow Czechoslowackich uzytych w kampanii wrzesniowej, pewnie to zrobil Szubanski. Z glowy na pewno 1 LD byla wyposazone w Czechoslowackie wz 38, tworzac z niej nota-bene najsilniejsza jednostke w WH jesli chodzi o wyposazenie w pelnowartosciowe czolgi chyba ze cos zle policzylem. Ciezkie dziala czechoslowackie ostrzeliwaly m in Warszawe i Modlin. Na zachodzie zas utarlo sie ze 1/3 czolgow Nimieckich uzytych we Francji byly Czechoslowackie. Zemsta historii mozna powiedziec.

[MarekA]

Co do czechosłowackiego uzbrojenia w armii niemieckie – trafiło ono do niej po upadku Czechosłowacji, który miał miejsce nie w 1938 a w marcu 1939r. Co z tego, że w 1938r. Polska i Czechosłowacja razem mogły by obronić się przed niemieckim atakiem. Pokonać Niemiec nie były by w stanie. Bez wsparcia Aliantów zwycięzcami były by Niemcy. Nie w 1938 a w 1939, po przestawieniu przemysłu na produkcje wojenna. Niemiecki przemysł miał kilkakrotna przewagę nad połączonym przemysłem Polski i Czechosłowacji, reszta była by tylko kwestią czasu. Sprawa jest o wiele bardziej skomplikowana. Wg niektórych historyków w czasie kryzysu monachijskiego po raz pierwszy Stalin przedstawił Hitlerowi propozycje rozwiązania problemów naszej części Europy. Rezultatem kocowym tych rozmów był Pakt R-M. Nie ma żadnej pewności, że w przypadku wojny Polski i Czechosłowacji z jednej strony i Niemiec z drugiej, Rosja Radziecka nie stanie po stronie Niemiec. Dlaczego miała by tego nie zrobić? Nie narazi się Aliantom (nie popierają tej wojny, uznają roszczenia Niemiec w stosunku do Czechosłowacji za zasadne - Monachium) Ryzyko niepowodzenia w wojnie praktycznie żadne – jest nieprawdopodobne by Polska i Czechosłowacja poradziły sobie jednocześnie w wojnie z Niemcami i
Rosją Radziecką. Tym, że Czechosłowacja i Rosja Radziecka związane były sojuszem ta ostatnie raczej by się nie przejmowała. Istotne było przywrócenia zachodniej granicy Rosji z 1914r

[Cieszyniak]

No moście w Cieszynie AD 6.09.2008.
Oczywiście że Zajęcie Zaolzia nic nie mogło już zmienić, lecz
przy takiej a nie innej polityce Czechosłowacji a nie Polski było jasne że uratowanie naszej większości etnicznej za Olzą przed okupacją niemiecką było obowiązkiem naszego rządu.
Przynajmniej tyle Polska dla tych ludzi mogła zrobić....
A że Czesi dozbroili Niemców to już całkiem inna historia po prostu nie czuli tego że przynajmniej można było zniszczyć ten sprzęt przed oddaniem okupantowi.......sami niektórzy teraz za to się wstydzą.

[hen.zing]

Z niszczeniem sprzętu to nie tak.. formalnie Czechy nie były okupowane... Prez. Emil Hacha podpisał (nie dobrowolnie to fakt) zgodę na protektorat Niemiec i na suwerenność Słowacji. Hacha był też do 1945 r formalnie głową państwa. Co Czesi powinni zrobić albo czego nie powinni to temat rzeka. Moim zdaniem w marcu 1939 roku nie mieli cienia szansy na stawienie skutecznego oporu Niemcom. Zarzucanie im np tchórzostwa jest z gruntu nie uczciwe. Wczoraj grzebnąłem w jakiejś książce Niemcy zyskali ok 200 czołgów LT35, do września 39 wyprodukowano ok 50 LT38 czyli dywizja pancerna ekstra.
MarekA
Nie przeceniał bym RKKA rok 1938 to końcówka dorzynania korpusu oficerskiego przez Stalina stan tej armii prawdopodobnie był gorszy niż w 12.1939 rozstrzelanych oficerów jeszcze nie zastąpiono douczonymi aktywistami czy absolwentami szkół oficerskich.
Cieszyniak
Czy na foto są rekonstruktorzy z Czech?

[Cieszyniak]

Tak to rekonstruktorzy z Klubu Historycznego z Bogumina w Republice Czeskiej.

[Gebhardt]

Niestety MarkuA twoje argumenty nie podwarzaja podstawowej prawdy ze Polska z Czechoslowacja czy bez byla (poza wojskami saperskimi i lacznosci) mocniejsza w 1938 niz w 1939 a Niemcy i ZSSR slabsze. Jezeli uwazasz ze nie powinnismy sie byli bic w 1938 to tym bardziej nie powinnismy byli tego robic w 1939!

Z innej beczki Cieszyniaku cieszy mnie ze czescy rekonstruktorzy podchodza w taki dorosly sposob do tej sprawy - zupelnie zrozumialbym gdyby robili anty-polska demonstracje, a jednak..... Miejmy nadzieje ze to dobry znak na przyszlosc bo realia geo-strategiczne pozostaja niezmienne!

[hen.zing]

Cieszyniak
Hym... jestem zaskoczony udziałem strony czeskiej.. w sumie ok.

[[1920]przemo]

hen.zing równiez w trakcie rekonstrukcji szła czeska wycieczka (ludzie starsi), wszyscy oni byli bardzo zaciekawieni i zainteresowani i bynajmniej nie było widac po nich jakiegokolwiek oburzenia.

[GrzeM]

Co pośrednio potwierdza tezę, której tak usilnie bronię - że zajęcie Zaolzia przez Polskę nie było wymierzone w Czechosłowację.

[Gebhardt]

Akurat przede mna nie musisz bronic, ja to rozumie :). Jednak nadal uwazam ze byl to blad i ze trzeba bylo bronic calosci. No i jezeli sie przyjmie ze to jest OK to jak nie oddac racji Sowietom i Slowakom ktorzy podali dokladnie takie same argumenty jako powod najazdu na Polske w 1939? Nie pisze tego zeby wywolywac burze tylko dla refleksji ze punkt widzenia bardzo w tym wypadku zalezy od punktu siedzenia.

I na pewno wielkim bledem PR byl tryumfalizm tej calej operacji. Moglismy sie zachowac w tym momencie po prostu godniej.

[coe]

Wygląda na to, że Czesi ciągle nam ten óż w plecy" pamiętają:

W Czechach niszczą polskie tablice

Na Zaolziu ktoś zamalowuje dwujęzyczne tablice z nazwami ulic i miejscowości. Polacy są oburzeni, a czeska policja do dziś nie złapała sprawców - pisze Metro".

W Czeskim Cieszynie ledwo można odczytać polskie nazwy ulic. Tablice ktoś regularnie zamazuje trudno zmywalną farbą. Tak się stało m.in. przy Głównej i Ruchu Oportu. Nazwy czeskie - Hlavni trida i Odboje - pozostały nietknięte. Podobnie jest w innych zaolziańskich wsiach i miast, w których żyje ponad 40 tys. Polaków stanowiących 10 proc. wszystkich mieszkańców.

W maju pomazano tablice stojące przy wjeździe do Bystrzycy, latem w Nydku, Wędryni, Olbrachcicach, Jabłonkowie, Suchej Górnej, Boconowicach i Śmiłowicach. Polacy są rozgoryczeni. O prawo do wieszania dwujęzycznych tablic Polacy z Zaolzia walczyli od lat. Udało im się dopiero pod koniec zeszłego roku i teraz chęć zawieszenia takich tablic zgłaszają władze gmin po konsultacjach z przedstawicielami mniejszości. Koszty pokrywa Republika Czeska - informuje gazeta.

- Zamazywanie tablic jest dla nas bardzo bolesne. Myśleliśmy, że między Polakami a Czechami na Zaolziu nie ma już nacjonalistów, a tu dzieją się takie rzeczy - mówi Roman Zemene, nauczyciel matematyki w gimnazjum z polskim językiem wykładowym w Wędryni.

Gdy zniszczono pierwsze tablice, władze Czeskiego Cieszyna zareagowały natychmiast. - To prymitywny czyn. Ten wandalizm martwi nas tym bardziej, że współpraca z polską częścią Cieszyna układa nam się świetnie - nie krył oburzenia Vít Slovacek, burmistrz Czeskiego Cieszyna. W wydanym niedawno oświadczeniu wytknął wandalom, że o ile pieniądze na zamontowanie tablic daje państwo, o tyle za ich naprawę będzie musiało zapłacić miasto.

Jak nieoficjalnie poinformowała Metro" cieszyńska policja, sprawców do tej pory nie złapano. Magistrat w Cieszynie nie mówi jednak o nacjonalistach czy atakach na polską mniejszość, ale o chuligańskich wybrykach.

PAP

[[1920]przemo]

Nie przesadzaj i nie siej propagandy, bardzo często jestem w Czechach i miejscowi podchodza do nas bardzo sympatycznie, a kilku oszołomow zawsze sie znajdzie, ale na pewno znacznie mniej niz w naszym kochanym kraju.

[coe]

Myślę, że mylisz pojęcia.

Większość Niemców, Rosjan, Litwinów, Ukraińców… odwiedzających Polskę na temat relacji z Polakami powie dokładnie to samo co Ty o relacjach z Czechami. Czy to jednak oznacza, że nie ma żadnych achunków krzywd"? Czy to oznacza, że nie ma nastrojów anty-?
Na podstawie swoich relacji z Czechami twierdzisz, że nie mają oni poczucia krzywdy za rok 1938. Czy na tej samej podstawie powiesz, że w Polsce nie ma poczucia krzywdy za 1919?

Masz rację, że zamazywanie polskich nazw to ekstrema. Tyle, że z ekstremą jest na ogół tak jak z wierzchołkiem góry lodowej – jest zapowiedzią czegoś znacznie większego, co nie jest w normalnych warunkach widoczne, ale w sytuacjach kryzysowych potrafi się w sposób nieprzyjemny objawić.

[Gebhardt]

No jednak duzo pozytywnych elementow. Mile jestem zaskoczony ze sa dwu-jezyczne nazwy ulic. I na moj gust burmistrz ma ABSOLUTNA racje ze traktujac to jako chuliganskie wybryki. Wynoszenie takiego zachowania na jakas nobliwa wyzyne walki o panstwowosc tylko wspomaga chuliganow.

Coe - na pewno Czesi (i Slowacy tez zapewne) w wiekszosci chyba pamietaja ten epizod przynajmniej z niesmakiem i nie mozna dziwic sie ze tak jest. Tym niemniej wydaja sie podchodzic do tej sprawy z dojrzaloscia ktorej wielu Polakom niestety brakuje.

W kazdym spoleczenstwie sa typy ktore chca rozrabiac i zawsze jakis 'powod' znajda. Jak jest zle to jak Coe zauwazyles, stare animozje moga latwo wylezc na wierzch bo trzeba kogos za wlasna niedole winic; ale jednak czasami na odwrot zaciesniaja sie wiezy wspolpracy. Takie sa juz realia ludzkiego istnienia i w jednym sie Coe moze nie zgadzamy: obserwujac rozne tego rodzaju tarcia w UK nie widze zeby normalne chuliganstwo bylo specjalnie polaczone z masowymi wybuchami nienawisci w momentach kryzysowych czy z ruchami autentycznie separatystycznymi. I dlatego wazna jest praca nad zaciesnianiem wiezow w czasie normalnym aby gdy nastanie czas proby moc efektywnie wspolpracowac.

Odnosze wrazenie ze Czesi czegos sie nauczyli z ostatniej wojny i robia wysilki w tym kierunku. Bardzo sie z tego ciesze. My Polacy mamy niefortunna tendencje traktowac inne kraje z poblazanie (Czesi tchorze, i tak by nic nie zrobili bo tylko my Polacy jestemy bohaterscy itd, itp) ktore jest nieslychanie obrazliwe a moze nawet po prostu irytujace. Drobny off-topic ale czytalem transkrypty rozmow wojskowych Polsko-Rumunskich z udzialem naszego 1ego Marszalka - trzeba przyznac ze na taka arogancje i zwykle chamstwo nie pozwalal sobie z Rumunami nawet AH.

Do czego zmierzam - ze dla nas sprawa pierwszorzednej koniecznosci sa jaknajbardziej scisle wiezy strategiczne z Czechami i Slowakami i pod tym wzgledem musimy, po polsku mowiac 'raise our game'. Nie tylko na plaszczyzne dyplomatycznej ale na plaszczyznie stosunku przecietnego obywatela. Musimy zrewidowac nasze poglady na temat 1938 i przestac myslec kategoriami 'nam sie nalezalo bo oni....' i zaczac myslec kategoria ze 1938 byl poczatkiem konca niepodleglosci obojga naszych narodow na 50+lat i straszliwych strat biologicznych, materialowych i moralnych. Strata umocnien granicznych przekreslala obronnosc Czechoslowacji a przez to i Polski.

Ot i tyle. Przepraszam za taki dlugi dyskurs ale jest to sprawa ktora mi lezy na sercu :).

[bodziu000000]

Artykuł z Rzeczpospolitej:

aolzie, Polacy i Czesi

Dla Czechów symbolem zdrady pozostaje traktat w Monachium. Nie zmienia to faktu, że pamięć o tym, że Polacy zachowali się wtedy bardzo źle, jakoś przetrwała

Czy polska aneksja Zaolzia z 1938 roku tkwi mocno w historycznej pamięci Czechów?

Jiří Friedl: Myślę, że teraz już nie tak bardzo jak na przykład tuż po II wojnie światowej. Wydarzenia z października 1938 roku zapisały się zresztą bardziej w pamięci Czechów na Zaolziu niż całości naszego narodu.Pamiętajmy też, że w czasach komunistycznej CSRS Polska była krajem zaprzyjaźnionym i nie można było za wiele pisać o tym konflikcie. Dla Czechów symbolem zdrady pozostaje traktat w Monachium. Nie zmienia to faktu, że pamięć o tym, że Polacy zachowali się wtedy bardzo źle, jakoś przetrwała.

Cofnijmy się do pragenezy zajęcia Zaolzia przez Polskę w 1938 roku. Jak doszło do zbrojnego sporu o podział Śląska Cieszyńskiego w 1919 roku? Polacy stanowili tam większość mieszkańców. Dlaczego to ten fakt nie skłonił Czechów do uznania, że Zaolzie należy się Polsce?

Zacznijmy od ważnego dla Czechów stwierdzenia. Śląsk Cieszyński, w tym Zaolzie, należał do historycznych ziem korony czeskiej. Śląsk Cieszyński odpadł od Polski w XIV wieku. Nie zmienia to faktu, że żyjący tu Ślązacy przynajmniej od XIX wieku w dominującym procencie czuli się Polakami.

Jakie były stosunki etniczne na Śląsku Cieszyńskim około roku 1918?

Ostatni austriacki spis powszechny z 1910 roku podawał, że na obszarze Śląska Cieszyńskiego mieszkało 116 tysięcy Czechów (27,1 proc.), 234 tysiące Polaków (54,6 proc.) i 77 tysięcy Niemców (18 proc.). Jeśli weźmiemy pod uwagę tylko obszar późniejszej czechosłowackiej części Śląska Cieszyńskiego, to Polaków było 140,4 tysiąca (47,6 proc.), 113,6 tysiąca Czechów (38,5 proc.) i 34,7 tysiąca Niemców (12,8 proc.). Trzeba jednak powiedzieć, że spis ludności z 1910 roku nie rozróżniał ludności według narodowości, ale według używanego języka. Deklaracja językowa nie musiała być jednak tożsama z narodowościową.

Polacy więc dominowali, a Zaolzie to stosunkowo niewielki obszar. Może w imię zgody z Polską Czesi mogli przeboleć taką korektę granic?

Problem w tym, że takiego samego hasła prawa do samostanowienia, prowadzącego do połączenia się z Niemcami, użyli Niemcy, zwani potem sudeckimi. Czesi wystąpili przeciw groźbie oderwania sporego pasa swojej ziemi, powołując się na obronę historycznych granic. To była wtedy nasza racja stanu. Skoro trzymano się nietykalności granic korony czeskiej w Sudetach, to trzymano się jej też na Śląsku Cieszyńskim.

Były też inne argumenty. Na Śląsku Cieszyńskim znajdowały się bardzo bogate kopalnie węgla koksującego oraz huty w Boguminie, Frysztacie, Trzyńcu, niezbędne dla gospodarki czeskiej mającej wysoko rozwinięty przemysł. Czechosłowacja nie miała innego zagłębia węglowego. Ponadto przez tę część Śląska Cieszyńskiego, której żądali Polacy, przebiegała niezwykle ważna trasa łącząca ziemie czeskie ze słowackimi, a Bogumin był bardzo istotnym węzłem kolejowym. Praga obawiała się ataku Węgier, które władały Słowakami przez poprzednie tysiąc lat. Uratować Słowację w razie ataku Węgrów można było wówczas, tylko szybko przerzucając koleją wojska z Czech, a do tego niezbędny był Bogumin.

Ale początkowo Czesi zdawali się uznawać, że Zaolzie i Bogumin dostaną Polacy?

Tak, 5 listopada 1918 r. została zawarta umowa pomiędzy Radą Narodową Księstwa Cieszyńskiego oraz Narodnim Vyborem pro Slezko Narodową w polskiej Ostrawie, dzieląca Śląsk Cieszyński według zasady etnograficznej na część polską i czeską. W umowie stwierdzono, że musi być ona zatwierdzona przez władze centralne – tzn. przez rząd praski i rząd warszawski.

Ten podział miał szanse przetrwać?

Nie – racje stanu Pragi i Warszawy były sprzeczne.

Jak długo wytrzymał rozejm?Niedługo, jakieś dwa i pół miesiąca. Po ogłoszeniu przez Polskę wyborów do sejmu ustawodawczego na spornych terenach doszło 23 stycznia 1919 r. do ataku wojsk czeskich. Odbito Bogumin i Zaolzie. Praga przekonała Paryż i Londyn do uznania linii rozejmowej za ostateczną granicę.

Podczas walk doszło do rozstrzelania 20 polskich jeńców.

To fakt historyczny. Istnieją nawet zdjęcia zamordowanych. Pomnik przypominający to wydarzenie znajduje się w Stonawie. Obie strony oskarżały się wzajemnie o popełnianie zbrodni podczas walk. Trzeba sobie uświadomić stan brutalizacji społeczeństwa po tak długiej wojnie.

Jak ocenia pan politykę czeską wobec Polaków na Zaolziu w okresie międzywojennym?

Ustawodawstwo dotyczące mniejszości było bardzo demokratyczne. Jednak praktyka bywała inna. Mamy udokumentowane liczne naciski, zwłaszcza władz powiatowych i krajowych, zmierzające do czechizacji zaolziańskich Polaków. Podczas spisu ludności w 1930 r. dochodziło do nacisków na Polaków, żeby zgłaszali narodowość czeską, a nie polską. Spis ludności dopuszczał możliwość określenia się jako Ślązak – był to sposób władz czechosłowackich na obniżenie w spisach ludności liczby Polaków. Ruch ślązacki jako przyjazny w stosunku do państwa czechosłowackiego był wyraźnie popierany. Władze starały się asymilować Polaków. Naciskano na przykład na Polaków, żeby zgłaszali swoje dzieci do szkół czeskich, w przeciwnym razie będą pozbawieni zatrudnienia.

Jeśli byli urzędnikami państwowymi albo na posadzie państwowej?

Tak. Ale dotyczyło to również górników i robotników. W niektórych kopalniach i fabrykach zmuszano Polaków do tego, żeby zgłosili swoje dzieci do szkół czeskich. Władze czechosłowackie uważały polską mniejszość za element nieprzyjazny w stosunku do państwa czechosłowackiego.

Polacy oskarżali władze o liczne szykany. Te oskarżenia wrócą w 1938 roku.

No tak, ale pamiętajmy też, że Polacy mieli swoich posłów w parlamencie czechosłowackim, istniało również kilka partii politycznych, dużo różnych polskich przedsiębiorstw, zrzeszeń, spółek, sieć sklepów spółdzielczych.

Czy zachowanie ludności polskiej wobec państwa czechosłowackiego było lojalne?

Czesi najboleśniej zapamiętali przekraczanie granicy z Polską przez młodych polskich aktywistów, który chcieli uniknąć poboru do armii czechosłowackiej w ramach mobilizacji we wrześniu 1938 r. i stworzenie przez nich tzw. Legionu Zaolziańskiego, w szeregach którego z bronią w ręku powrócili wraz z polskimi oddziałami.

Czy Praga była zaskoczona wysunięciem żądań Polski wobec Zaolzia?

Myślę, że tak, choć na pewno byli politycy, dla których żądania te były smutnym potwierdzeniem ich braku zaufania do Polski. Jeszcze przed przesłaniem polskiego ultimatum do Pragi – 30 września 1938 r. – wojskowi zwracali uwagę prezydentowi Beneszowi, że skuteczna obrona Czechosłowacji nie jest możliwa bez zapewnienia przynajmniej neutralności państwa polskiego i to nawet kosztem pewnych ustępstw terytorialnych. Przed końcem września 1938 roku Benesz wysłał list do prezydenta Mościckiego, w którym apelował o wznowienie przyjacielskich stosunków i to nawet za cenę modyfikacji granic, choć nie powiedział w tym liście jasno, że Zaolzie może zostać oddane w całości. Odpowiedzią było ultimatum polskie z 30 września 1938 r. stwierdzające, że należy odstąpić Zaolzie albo nastąpią działania zbrojne. W mojej opinii rząd polski był troszeczkę urażony, że nie został potraktowany jako europejskie mocarstwo i nie zaproszono go do Monachium. Polska odreagowała swoją irytację zdecydowanym ultimatum w sprawie Zaolzia. Warszawa chciała pokazać, że ona również jest siłą i że chce być w grze.

Nawet wtedy byli w Polsce publicyści, którzy ostrzegali, że likwidacja Czechosłowacji oznacza okrążenie Polski od południa.

Wydaje się, że wtedy w Polsce mało kto zdawał sobie z tego sprawę. Uważano państwo czechosłowackie za państwo sztuczne i sezonowe. Otrzeźwienie przyszło dopiero po całkowitej likwidacji Czechosłowacji w marcu 1939 roku.

Jak wyglądało wejście polskich wojsk na Zaolzie?

Powstała specjalna misja wojskowa, wojskowi polscy i czechosłowaccy współpracowali między sobą. Nie doszło do utarczek między polskimi i czechosłowackimi siłami zbrojnymi, wojskowi potrafili zażegnywać niebezpieczeństwo starć zbrojnych.

Czy władze polskie usuwały z Zaolzia osoby, które przybyły tu po roku 1919?

Tak. Praga w wielu notach dyplomatycznych protestowała przeciwko wypędzaniu Czechów z Zaolzia.

Czy ludność polska pomagała we wskazywaniu, kto powinien odejść?

Oczywiście. Natychmiast zaczęto wyrównywać rachunki z tymi, którzy brali udział w czechizacji Zaolzia. Polacy chodzili do placówek policyjnych i wskazywali palcem – tamten Czech zmuszał Polaków, żeby zgłosili swoje dzieci do szkoły czeskiej, trzeba go wypędzić.

Ponad 30 tysięcy Czechów musiało opuścić Zaolzie. Przede wszystkim urzędnicy, nauczyciele, lekarze, ale również robotnicy. Często się zdarzało, że Czesi bywali wzywani na placówkę policji polskiej i przekazywano im polecenie opuszczenia tego terenu w ciągu 48 godzin.

Co się zmieniło po 15 marca 1939 roku, gdy Czechy zajęła Trzecia Rzesza?

Zaolzie zaczęło sąsiadować z utworzonym przez Niemców Protektoratem Czech i Moraw. Tę granicę nielegalnie przekraczali czescy patrioci. Przez Polskę można było najłatwiej dostać się na Zachód, do Francji.

Jak reagowała polska Straż Graniczna?

Nie przeciwdziałała i starała się pomagać. W porozumieniu z polskimi władzami wojskowymi czechosłowackiemu poselstwu w Warszawie udało się zbudować siatkę przerzutową. Ci, którzy przekroczyli granicę, zgłosili się do policji polskiej, która przekazywała uciekinierów do istniejącego w Krakowie konsulatu czechosłowackiego. Tam dostawali tymczasowe dokumenty i bilety na przejazd do Francji.

Państwo polskie nie uznało zaboru Czechosłowacji? Przecież jednostki dyplomatyczne Czechosłowacji w Polsce działały bez przeszkód.

Poselstwo polskie w Pradze przestało istnieć. Zamiast niego powstał konsulat. Można było w tym dopatrywać się uznania faktu, że Czechosłowacja nie istnieje. Z drugiej strony – poselstwo czechosłowackie w Warszawie i konsulat w Krakowie nie zostały przekazane Niemcom i swobodnie działały. Z cichą akceptacją władz polskich trwał transfer czeskich ochotników do Francji. Wierzono, że na Zachodzie, tak samo jak podczas I wojny światowej, będą budowane legiony czechosłowackie i że Zachód wreszcie będzie walczył z Niemcami i w ten sposób dojdzie do wyzwolenia Czechosłowacji.

Ilu Czechów przeszło wtedy przez Polskę?

Około 3 tysięcy. To sporo, jeśli weźmiemy pod uwagę stan liczebny później sformowanego wojska czechosłowackiego na Zachodzie. Czechosłowacka brygada pancerna liczyła jakieś 4 tysiące żołnierzy plus około tysiąca lotników służących w RAF.

Czy polska pomoc złagodziła wśród Czechów uraz zaolziański?

Jeśli chodzi o rolę, jaką Polska odegrała w 1938 roku, to Czesi nie byli w stanie wybaczyć. Jednak bardzo doceniali wysiłek Polaków pomagających im przedostać się na Zachód.

Jak powstał legion czechosłowacki w Krakowie?

Właściwie to był Legion Czechów i Słowaków. Powstał na mocy dekretu prezydenta Mościckiego opublikowanego 3 września 1939 roku. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, w ostatnich dniach sierpnia żołnierze czechosłowaccy znajdujący się w Krakowie, było ich ok. 630, zostali przetransportowani do obozu wojskowego Leśna koło Baranowiczów. Byli to ci, którzy nie zdążyli wyjechać do Francji.

Co się z nimi działo we wrześniu 1939 r.?

Szybki rozwój wydarzeń na froncie polsko-niemieckim spowodował, że legion nie został w Leśnej uzbrojony. W połowie września 1939 roku dowódca legionu podpułkownik Ludwik Svoboda, późniejszy prezydent Czechosłowacji, otrzymał rozkaz, żeby przemieścić się pociągiem w kierunku Tarnopola. Jedynym zbrojnym udziałem żołnierzy czechosłowackich w kampanii wrześniowej był udział kilku z nich w obronie przeciwlotniczej w Tarnopolu.

We wrześniu 1939 roku walczyło też ponad 90 pilotów czeskich, którzy wstąpili do lotnictwa polskiego. Trzech z nich zginęło podczas nalotu niemieckiego na bazę lotniczą w Dęblinie. Jeden z lotników Josef František walczył potem w Dywizjonie 303 i jako jeden z najlepszych pilotów w bitwie o Anglię został odznaczony przez generała Sikorskiego orderem Virtuti Militari.

Jak wyglądała okupacja niemiecka i jej koniec na terenie Zaolzia?

Hitlerowcy naciskali na ludność, aby podpisywała tzw. volkslistę. Ci, którzy się nie zgadzali, poddawani byli najostrzejszym represjom. Ze względu na wysoką liczbę ofiar terroru hitlerowskiego Zaolzie należy do najbardziej poszkodowanych części Republiki Czeskiej. W maju 1945 r. Zaolzie zostało przekazane przez Armię Czerwoną pod administrację czechosłowacką. Polacy wywiesili biało-czerwone flagi, myśląc, że Zaolzie wróci do Polski. Jednak postępowanie władz radzieckich i czechosłowackich szybko położyło temu kres. Rosjanie ogłosili, że obowiązuje granica z sierpnia 1938 roku.

Polska lubelska zgłosiła swoje pretensje do Zaolzia. Chciano wynegocjować z rządem czechosłowackim zmianę granic na Zaolziu i starano się uzyskać wsparcie ze strony Związku Sowieckiego.

Podobno sprawę Zaolzia poruszył Gomułka w czasie wizyty na Kremlu w listopadzie 1945 roku?

Tak, ale Stalin przypomniał, że Polacy otrzymali spore tereny po Niemcach i że ZSRR nie zgodzi się na nowe korekty granic na rzecz Polski. Jako rozwiązanie problemu proponował wymianę ludności. Praga popierała taki pomysł, ale strona polska mu się sprzeciwiła.

Czy po wojnie polska mniejszość na Zaolziu była represjonowana?

Były pewne represje – choć na bardzo ograniczoną skalę. Karano za udział w tworzeniu legionu zaolziańskiego. Ale tylko dwaj Polacy stanęli przed sądem (żaden jednak nie trafił do więzienia), paru kolejnych zostało ukaranych przez specjalne komisje powiatowe. Czesi nie mogli sobie pozwolić na traktowanie Polaków jak Niemców czy Węgrów. Polska była krajem sojuszniczym. Polska ambasada, na czele z posłem, komunistą Stefanem Wierbłowskim, stanowczo protestowała przeciw jakimkolwiek działaniom antypolskim. Gdy przed Bożym Narodzeniem 1945 roku lokalne władze czeskie na Zaolziu próbowały wysiedlić cześć Polaków za Olzę – poseł Wierbłowski interweniował u ministra spraw zagranicznych Jana Masaryka i udaremnił takie próby.

Kiedy PRL pogodził się z utratą Zaolzia?

We wrześniu 1946 roku podsekretarz stanu Jakub Berman dał do zrozumienia delegacji Polaków z Zaolzia, że Polska wycofuje pretensje do Zaolzia. Ostatecznie spór został rozstrzygnięty umową graniczną z 1958 roku.

Jak bardzo spór o Zaolzie nas podzielił?

Czesi mieli uraz z powodu zajęcia Zaolzia przez Polaków w 1938 roku. Ale dziś już Zaolzie nie zaognia stosunków między Czechami a Polakami. Sprawa Zaolzia, moim zdaniem, nie stanowi w stosunkach czesko-polskich takiej zadry, jaką w relacjach czesko-niemieckich pozostawiły wydarzenia z 1938 roku. Myślę, że już dawno wam wybaczyliśmy."

http://www.rp.pl/artykul/61991,199891_Zaolzie___Polacy_i_Czesi.html

[leszek01]

Allegro

[leszek01]

2